Filioque

Het filioque is een Latijnse toevoeging aan de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel over de oorsprong van de Heilige Geest, die niet is opgenomen in de oorspronkelijke versie uit 381. In de Westerse kerk wordt het al sinds de 5e eeuw in drie-eenheidstheologische formuleringen gebruiktn; sinds de 13e eeuw heeft het een dogmatische status en vandaag de dag is het bekend bij rooms-katholieke en protestantse christenen; de oudkatholieke kerken daarentegen wijzen de filioque-toevoeging af. Het filioque is, naast het primaatschap van de paus, het belangrijkste theologische geschilpunt dat de hereniging van de rooms-katholieke kerk en de orthodoxe kerken na hun bijna duizend jaar oude schisma verhindert.

Tekst

Filioque betekent „en (uit) de zoon”. De passage in de geloofsbelijdenis luidt:

et in Spiritum Sanctum,
Dominum et vivificantem,
qui ex Patre Filioque procedit

En [ik geloof] in de Heilige Geest,
die Heer is en het leven geeft,
die voortkomt uit de Vader en de Zoon

In de Griekse tekst, zoals die op het concilie als dogma werd vastgelegd, staat:

καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον,
τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν,
τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον

En [ik geloof] in de Heilige Geest,
die Heer is en het leven geeft,
die voortkomt uit de Vader

Geschiedenis

De Synode van Toledo stond in 447 een gewijzigde versie van de geloofsbelijdenis toe die op de voorgaand Synode van Toledo in 400 werd geformuleerd:

spiritum quoque Paracletum esse, qui nec Pater sit ipse, nec Filius, sed a Patre Filioque procedens.

Est ergo ingenitus Pater, genitus Filius, non genitus Paracletus, sed a Patre Filioque procedens.

dat de Geest ook de Helper is, niet de Vader zelf noch de Zoon, maar uit de Vader en de Zoon voortkomt.

Dus is de Vader niet verwekt, de Zoon verwekt en de Helper niet verwekt, maar veeleer uit de Vader en de Zoon voortkomend.

Het Derde Concilie van Toledo gebruikte de filioque-formulering in 589 om een standpunt in te nemen tegen het arianisme, dat Jezus Christus als minder dan God de Vader beschouwde. Deze toevoeging moest de gelijke rang van Jezus Christus met de Vader duidelijk maken. Dit vereiste vervolgens de uitwerking van een systematische drie-eenheidstheologie, die deze formulering vervolgens in het Westen ontving en uitwerkte.

Karel de Grote, die zichzelf beschouwde als de „heerser en opperpriester” van alle christelijke volkeren onder zijn leiding, liet het filioque in 809 op de speciaal voor dit doel bijeengeroepen Synode van Aken theologisch onderbouwen door Frankische theologen in de traditie van Alcuinus, in het bijzonder Theodulf van Orléans. Zij beschouwden de door het filioque uitgedrukte leer als onderdeel van de volledige geloofsschat. De Kerk en de keizer in Constantinopel beschuldigden Karel van het opzettelijk verwijderen van de toevoeging. Dus bleef de toevoeging in het Credo bestaan.

De toenmalige paus Leo III deelde de mening van de Franken hierover en zag het als in harmonie met het geloof, maar accepteerde geen verandering in de Geloofsbelijdenis en liet de Niceno-Constantinopolitaanse Geloofsbelijdenis zonder de filioque-toevoeging in het Grieks en Latijn in de Sint-Pietersbasiliek inbeitelen.

Dienovereenkomstig bevestigde het Vierde Concilie van Constantinopel van 879-880 het ongewijzigde Credo van 381 (Eerste Concilie van Constantinopel) en verklaarde alle toevoegingen ongeldig. Dit besluit van het Concilie werd bevestigd door alle vijf patriarchen van de kerk, in Rome door paus Johannes VIII, in Constantinopel door Photius, ook in Antiochië, Jeruzalem en Alexandrië, en door de Byzantijnse keizer Basileios I.

Rond 1013 kon keizer Hendrik II paus Benedictus VIII ertoe bewegen om de toevoeging filioque aan het Credo van de Latijnse kerk ex cathedra toe te voegen, in de versie van de Geloofsbelijdenis van Athanasius die alleen in het Westen werd geaccepteerd. De Rooms-Katholieke Kerk verhoogde de toevoeging in 1215 tot dogma op het Vierde Lateraanse Concilie, dus lang na de wederzijdse excommunicatie van de paus en de patriarch van Constantinopel (1054).

Voor de orthodoxe kerken lijkt het filioque onaanvaardbaar, omdat het een eenzijdige wijziging van de beslissing van een algemeen erkend oecumenisch concilie betreft en omdat het zij vinden dat het in tegenspraak is met de oude interpretatie van de Drie-eenheid.

	Werk in uitvoering
	Iemand is nog met dit artikel bezig. Kom later terug om het resultaat te bekijken.