BOAC-vlucht 777

Een artistieke impressie van het door BOAC gebruikte kleurenschema

Op 1 juni 1943 vloog een KLM-vliegtuig van het type Douglas DC-3 met de naam Ibis als reguliere passagierslijndienst BOAC-vlucht 777a van Lissabon naar Bristol. Dit was een van de toestellen en bemanningen van de KLM die waren uitgeweken naar Engeland na de Duitse inval in Nederland. Het was de eerste DC-3 aangeschaft door KLM in 1936 (PH-ALI). Onder de dertien passagiers bevonden zich verschillende opmerkelijke personen waaronder Leslie Howard, een wereldbekende filmacteur in die tijd, onder andere met de hoofdrol in de film Gone with the Wind.

De bemanning bestond uit gezagvoerder Quirinus Tepas O.B.E., tweede vlieger Dirk de Koning, boordwerktuigkundige Engbertus Rosevink en marconist Cornelis van Brugge (bekend van de London-Melbourne race met de Uiver).

Enige uren na vertrek uit Portugal vloog het toestel boven de Golf van Biskaje toen het ongeveer 350 km ten noorden van La Coruña werd aangevallen door acht Duitse Junkers Ju 88-jachtvliegtuigen en in zee stortte. Alle passagiers en bemanningsleden kwamen hierbij om.

Aanvankelijk werd vermoed dat het toestel was aangevallen omdat de Duitsers dachten dat de Britse premier Winston Churchill zich aan boord bevond. Churchill zou rond dezelfde tijd vanuit Noord-Afrika naar Engeland terugkomen en de meereizende accountant van filmster Howard had gelijkenissen (ook qua postuur) met Churchill. Latere theorieën suggereren dat het toestel werd aangevallen omdat verscheidene passagiers, inclusief Howard, Britse spionnen zouden zijn. Ook zijn er theorieën dat de Engelsen al zouden hebben geweten van de op handen zijnde aanval, maar dit niet openbaar konden maken om niet te verraden dat zij de Enigma-codering hadden gekraakt.

De Ibis was in de voorgaande maanden al twee keer eerder aangevallen.

Achtergrond

KLM-bemanningen en -vliegtuigen buiten Nederland tijdens de Duitse inval

Toen Nederland op 10 mei 1940 werd binnengevallen door de Duitse strijdkrachten, bevond zich een aantal toestellen van de KLM buiten Nederland, onder andere op de Amsterdam (Napels)-Batavia route. Vijf DC-3's en één DC-2 werden door de KLM naar Engeland gedirigeerd (een aantal andere toestellen kwam terecht in het Australië-Indonesië-gebied). De Britse overheid heeft vervolgens in overleg met de KLM de toestellen, samen met de KLM-bemanningen, tijdelijk bij BOAC ondergebracht en zij werden gestationeerd op het voormalige vliegveld Whitchurch Airfield bij Bristol.

Gezagvoerder Koene Dirk Parmentier (bekend van de eerdere Londen-Melbourne race) was met de DC-3 Zilverreiger (PH-ARZ) naar Engeland uitgeweken en kreeg de leiding over deze 'KLM-sectie' binnen BOAC. Er werden door hen vier vluchten per week uitgevoerd naar Portella, de luchthaven van Lissabon. Deze lijndienst was begonnen in september 1940 en in juni 1943 waren al 4.000 passagiers vervoerd.

Britse én Duitse civiele vliegtuigen gebruikten op Portella dezelfde faciliteiten, en het verkeer werd in de gaten gehouden door spionnen van zowel de geallieerden als de asmogendheden. Dit was in het bijzonder zo bij de route Lissabon-Bristol, die regelmatig werd gebruikt om 'agenten' en ontsnapte krijgsgevangenen (terug) naar Engeland te vervoeren. Duitse spionnen werden in de passagiersterminals geplaatst om bij te houden wie er van en aan boord gingen. Harry Pusey, BOAC's 'operation officer' in Lissabon beschrijft de situatie in Lissabon tussen 1943 en 1944 als 'een Casablanca, maar dan twintig keer erger'.

In de eerste jaren van de oorlog werden de vluchten op de civiele lijndienst Bristol-Lissabon nog met rust gelaten en werd de neutraliteit van Portugal nog gerespecteerd, maar in 1942 begon de luchtoorlog over de Golf van Biskaje, ten noorden van Spanje en ten westen van Frankrijk, intensiever te worden.

Eerste twee aanvallen op de Ibis

Op 15 november 1942 was de Ibis onderweg van Lissabon naar Bristol toen het toestel werd beschoten door een Messerschmitt Bf 110. De bemanning bestond uit gezagvoerder Theo Verhoeven, boordwerktuigkundige Gerard Alsem en telegrafist Lambertus Dik. Zij konden ontkomen door de wolken in te duiken. Hoewel de Ibis zwaar beschadigd was en onder andere een gebroken roerkabel had opgelopen, lukte het toch om het toestel weer veilig aan de grond te zetten. De bemanning werd hiervoor op 26 november 1942 het Vliegerkruis uitgereikt door Koningin Wilhelmina.
Zie 'Externe links' voor schadefoto's van deze aanval.

Na een soortgelijke aanval op de Ibis op 19 april 1943 met gezagvoerder Koene Dirk Parmentier kon wederom Engeland veilig worden bereikt.

Externe links

• AUDIO: Het Ibis-incident 1 juni 1943 met KLM-toestel, Luchtvaarthistoricus Marc Dierikx over de speculaties over de reden van de aanval. OVT (9 min) (te beluisteren vanaf 1:12)
• info over BOAC Flight 777 op de luchtvaarthistoriesite van Herman Dekker Geraadpleegd op 2018-05-28
• schadefoto's van de 1ste aanval op 15-11-42 op de luchtvaarthistorie site van Herman Dekker Geraadpleegd op 2018-05-28
• Vergissing van de Duitsers; of niet?, Edwin Winkels
• The Shootdown of Leslie Howard, The death of a "Gone with the Wind" star, Dwight Jon Zimmerman (engelstalig), June 20 2013 Geraadpleegd op 2014-10-08
• Tragic Final Flight of The Dakota (engelstalig), Hans Wiesman, 16 oktober 2014 Geraadpleegd op 2017-05-31

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties