Auguste Comte

Isidore Marie Auguste François Xavier Comte (Montpellier, 17 februari 1798 – Parijs, 5 september 1857) was een Frans wiskundige en filosoof. Hij was een van de eerste wetenschapsfilosofen en de grondlegger van het positivisme, dat bedoeld was om aan de malaise ontstaan na de Franse Revolutie een halt toe te roepen. Auguste Comte behoort ook tot de grondleggers van de sociologie. Zijn religie van de mensheid ("L'amour pour principe et l'ordre pour base; le progrès pour but") werd populair in Frankrijk, Mexico en het Braziliaanse keizerrijk en stierf een zachte dood aan het begin van de 20e eeuw.

Leven

Auguste was afkomstig uit een streng katholieke ambtenarenfamilie. Toen zijn school, de École Polytechnique in 1814 gesloten werd, (op bevel van Lodewijk XVIII tijdens de Restauratie) werd Comte een van de volgelingen van de utopisch-socialistische denker Claude Henri de Rouvroy, de (graaf van) Saint-Simon, die hem in dienst nam als secretaris. Comte nam in 1824 ontslag omdat hij alsmaar meer afweek van de ideeën van Saint-Simon (1760-1825) en omdat hij voortaan weigerde om zijn eigen werk te publiceren onder de naam Henri de Saint-Simon.

Eerst gaf hij privélessen, o.a. aan Alexander von Humboldt om in zijn onderhoud te voorzien. Tijdens een van zijn lessen over positivisme stortte hij in, wat het begin aankondigde van een 15-jarige periode van symptomen van depressie en paranoia.

In 1825 ging hij een huwelijk aan met Caroline Massin om haar te redden (zoals hij verklaarde) van de prostitutie. Zijn huwelijk was ongelukkig. Financiële problemen, werkstress en relatieproblemen dreven hem tot krankzinnigheid. In 1829 was hij er weer bovenop en begon opnieuw met lesgeven en deed een aantal pogingen om als hoogleraar benoemd te worden. In 1833 werd hij benoemd aan de École Polytechnique, maar werd al spoedig weer ontslagen. In 1838 kwam hij met het begrip sociologie op de proppen, zie Geschiedenis van de sociologie.

In 1842 scheidde hij van Massin. Comte leefde van de giften van volgelingen en vrienden, waaronder de bekende Engelse denker John Stuart Mill.

Na twee zelfmoordpogingen en een verblijf in een psychiatrische instelling ontmoette hij in 1844 de adellijke dame Clothilde de Vaux, die zijn liefde afwees maar door hun correspondentie een diepgaande religieus getinte invloed op hem uitoefende. Twee jaar later was ze dood. Comte begon haar te idealiseren.

In 1849 kwam hij met een voorstel een positivistische religie en kalender in te voeren, bestaande uit 13 maanden van 28 dagen, plus een dag om de doden te herdenken. In 1851 verwelkomde hij de staatsgreep van Napoleon III.

Toen hij in 1857 stierf - zijn testament omvatte 500 bladzijden - had zich al een cultus rond zijn persoon gevormd en kreeg zijn positivisme, dat vooral gestalte had gekregen in de wet van de drie stadia, grote bekendheid. Hij werd door zijn volgelingen, waaronder Willem de Constant Rebecque, die bereid was zijn fortuin in te zetten voor het altruïstische doel, bijna als een heilige beschouwd.

Werken

Bestand:Auguste comte monument paris.jpg

Monument à Auguste Comte, Place de la Sorbonne à Paris

Comte stelde zich de verbetering van de maatschappij ten doel en baseerde zijn oplossing op het credo "Orde en vooruitgang". Die twee begrippen werden tot dan toe als onverenigbaar beschouwd. De vooruitgang waarin de denkers van de verlichting rotsvast geloofden, was volgens hen namelijk onlosmakelijk verbonden met chaos. Hij beschouwde het als zijn doel om de Franse Revolutie af te sluiten.

Volgens Comte was het eerste vereiste voor het verbeteren van de samenleving het ontwikkelen van een nieuwe, theoretische wetenschap over die samenleving. In het positivisme van Saint-Simon, dat uitging van de wet van de vooruitgang zag hij de ideale methode voor die wetenschap. Comte heeft de wet van de vooruitgang geherformuleerd als de wet van de drie stadia. Als programmaverklaring voor de nieuwe wetenschap (de sociologie), schoof Comte het doorgronden en formuleren van de wetten die de sociale werkelijkheid beheersen naar voren.

Uiteindelijk is Comtes ideaal van maatschappelijke orde zijn werk zo sterk gaan beheersen dat het religieuze trekken kreeg. Hij ontwierp een Religie der Mensheid en kroonde zichzelf tot hogepriester. De Religie der Mensheid kaderde zijn streven in naar maatschappelijke orde, dat op treffende wijze uitgedrukt wordt in zijn devies "Orde en vooruitgang". Volgens Comte ligt de grondslag van iedere maatschappelijke orde immers in een gemeenschappelijk stelsel van opvattingen en ideeën. Hij beschouwt dat stelsel als de "lijm" waarmee afzonderlijke delen van de maatschappij (gezin, kerk, staat) door consensus aan elkaar vastplakken.

Voor velen is het verschijnen van Religie der Mensheid het punt waarop ze het werk van Comte, dat in academische kringen lange tijd niet erg populair is geweest, links lieten liggen. Toch genoot Comte in Engeland enige bekendheid, vooral dankzij zijn vriend en weldoener John Stuart Mill, wat ook de reden is waarom Herbert Spencer later van zijn ideeën gebruik kon maken bij het ontwikkelen van zijn sociaal-evolutionistische maatschappijvisie.

Daarnaast vonden zijn ideeën ook weerklank in enkele Latijns-Amerikaanse landen, zoals Mexico. De positivisten stelden dat het klassiek liberalisme in Mexico haar historische taak had voltooid, het verdrijven van de conservatieven, het breken van de macht van de Rooms-Katholieke kerk en het invoeren van een grondwettelijke regering, maar betoogden dat het nu tijd was het revolutionaire liberalisme achter zich te laten en in plaats daarvan de aandacht te richten op stabiliteit en groei. Het devies "Orde en Vooruitgang" van Comte prijkt bijvoorbeeld nog steeds op de Braziliaanse vlag. De Braziliaanse grondwet van 1891 was doordrenkt met de positivistische ideeën van Auguste Comte.

Bibliografie

• John Stuart Mill, Auguste Comte et le positivisme, vertaald uit het Engels door G. Clémenceau, nagezien door M. Bourdeau, L'Harmattan, 1999;
• Mary Pickering, Auguste Comte: An Intellectual Biography, Cambridge University Press (1993), Paperback, 2006 ;

Externe links

• Ruud van Capelleveen: "Auguste Comte (1798-1857) Biografie".
• (en) Auguste Comte: Artikel in de Stanford Encyclopdia of Philosophy.

  Vrije mediabestanden over Auguste Comte op Wikimedia Commons