Afscheiding van 1834

De Afscheiding van 1834 is de aanduiding van een kerkelijke beweging in het Nederland van de 19e eeuw, die uiteindelijk heeft geleid tot zelfstandige gereformeerde kerken naast de Nederlandse Hervormde Kerk. De Afscheiding van 1834 heeft, hoewel klein begonnen, grote invloed gehad op de vorming van de moderne Nederlandse samenleving.

Aan het begin van de 19de eeuw kwam er in de Nederduits Gereformeerde Kerk, dé protestantse kerk van Nederland in die tijd, steeds meer invloed van stromingen die een verlichte interpretatie van de bijbel voorstonden. Tevens probeerde de regering meer greep op de kerk te krijgen. Daarom werd in 1816 een reglement aan de kerk opgelegd, dat de Dordtse Kerkorde verving, die de kerken sinds 1618 hanteerden. In dit reglement uit 1816 werd de bestaande structuur van de kerk waarin de leden van de hogere bestuursorganen werden benoemd door leden van de lagere organen vervangen voor een stelsel waarin de hogere organen de leden van de lagere organen benoemden. De leden van de hoogste organen, de landelijke synodale vergadering en de provinciale kerkbesturen, werden benoemd door het Departement voor Hervormde Eredienst. De naam van de Nederduits Gereformeerde Kerk werd gewijzigd in Nederlandse Hervormde Kerk.

Deze ontwikkeling riep aanvankelijk nauwelijks weerstand op, maar in 1834 bleek dat veel orthodoxe gereformeerden over het hele land er ernstige bezwaren tegen hadden, en kwam het tot een uitbarsting. Dat jaar scheidden een aantal kerken zich af van de Nederlandse Hervormde Kerk. De beweging ontstond in het Groningse Ulrum, waar onder leiding van dominee Hendrik de Cock een grote groep mensen uit de kerk stapte. De hervormde kerk had ds. De Cock geschorst omdat hij openlijk en fel kritiek had op de praktijk van het kerkelijk leven en op wat – zijns inziens – een verwatering van de Bijbelse leer was. De gemeente van ds. De Cock was het niet met deze schorsing eens. Omdat de vele protesten geen effect hadden, scheidde men zich af van de Nederlandse Hervormde Kerk.

In Oost-Nederland was Anthony Brummelkamp een bekende voorvechter van de Afscheiding. Onder zijn invloed ontstonden afgescheiden gemeentes in onder andere Varsseveld, Winterswijk, Aalten en Wierden. In Holland en Noord-Brabant werd de beweging geleid door Hendrik Scholte, in Friesland door Simon van Velzen en in Zeeland door Huibert Jacobus Budding.

De Nederlandse overheid wilde dat ze erkenning als afzonderlijk kerkgenootschap aanvroegen, maar de Afgescheidenen wilden dat in het begin niet. Volgens hen waren zij de echte voortzetting van de Nederlandse Hervormde Kerk. Doordat zij niet officieel erkend waren, bevonden zij zich in een moeilijke positie. Er werd een wet van Napoleon toegepast, namelijk dat voor samenkomsten van meer dan 20 personen toestemming moest worden gevraagd. Deze toestemming werd lange tijd niet gegeven. Verschillende voorgangers van de afgescheidenen kwamen daarom in de gevangenis terecht. Na 1845 emigreerden veel afgescheidenen naar de Verenigde Staten onder leiding van bekende predikanten als Albertus van Raalte en Hendrik Pieter Scholte.

De afscheiding van 1834 stond aan de wieg van de vorming van vele afscheidingen (en enkele fusies) die later nog zouden volgen. Een conflict over het aanvragen van erkenning door de overheid en het laten varen van de naam gereformeerd voor het eigen kerkgenootschap leidde tot een splitsing van de afgescheidenen in de Gereformeerde Kerken onder het Kruis en de Christelijke Afgescheiden Gemeenten. Na de beëindiging van de vervolgingen gingen deze in 1869 weer samen in de Christelijke Gereformeerde Kerk. In 1892 ging de Christelijke Gereformeerde Kerk samen met de Nederduits Gereformeerde Kerken (dolerende) die ontstaan waren uit de Doleantie van 1886 en vormden de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een klein deel van de Christelijke Gereformeerde Kerk deed niet mee met de fusie en ging verder onder dezelfde naam.

Op 1 mei 2004 fuseerden de Gereformeerde Kerken in Nederland met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerk tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hiermee is het grootste deel van de aanhangers van de Afscheiding en de Doleantie na lange tijd terug onder één landelijke kerkorganisatie met de hervormden.

Literatuur

• C. Smits, De afscheiding van 1834 (Dordrecht: Van den Tol, 1971-1991, 9 delen) Een gedetailleerde beschrijving, voornamelijk van regio’s.

• J. Wesseling, De afscheiding van 1834 in ... 1834-1869 (Groningen: De Vuurbaak, 1973-1989; 10 delen). Een gedetailleerde beschrijving van Groningen, Friesland, Overijssel en Zeeland.

• Joh. Vreugdenhil, De kerkgeschiedenis verteld aan jong en oud (Houten: Den Hertog, 1990, 9e druk) geeft in deel 4 een beschrijving vanuit bevindelijk gereformeerd perspectief zonder wetenschappelijke pretenties.

Externe link

• Pastorie en theologische school ds Van Raalte in Ommen met sloop bedreigd

  (nl) Acte van Afscheiding of Wederkering op Wikisource