Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Spreekbeentje
Het Spreekbeentje is een hulpmiddel bij de training van stem en spraak met als doel het vergroten van de bewustwording en de specifieke training van articulatie, stemgebruik en dictie. Het is een uit been gesneden of in kunststof vormgegeven concaaf staafje van 11 tot 13 mm hoog en 4 tot 6 mm in doorsnede. Door een gaatje in het midden wordt een zijden halslintje geregen.
Achtergrond
Voor sommige sprekers geldt dat er bovengemiddelde eisen worden gesteld aan de kwaliteit van spreken. Spreektaken variëren in belasting bij verschillende sprekers. Zo spreken bijvoorbeeld onderwijzers en telefonisten meer en langer dan gemiddeld. Badmeesters, sporttrainers en vakleerkrachten lichamelijke opvoeding spreken in belastende (lawaai, galm, grote ruimte) omstandigheden.
Voor acteurs en zangers vraagt de spreektaak om een uitzonderlijke beheersing. Zij moeten niet alleen een grote ruimte vullen, maar ook nog op een verstaanbare en geloofwaardige manier een karakter en emotie vertolken. Zangers besteden veel aandacht aan hun zangtechniek voor de gewenste dynamiek en uitwerking van hun zang. Bij de opleiding van acteurs (toneelschool) en zangers (conservatorium) wordt daarom veel aandacht besteed aan de training van het lichaam: adem en beweging. Daarnaast is het gebruikelijk dat de logopedist of stemdocent tijdens de stem- en spraaktraining in de stem-, spraak- en zanglessen specifieke hulpmiddelen inzet, zoals daar zijn:
- SOVT middelen zoals een rietje[1], een kazoo, of Lax Vox (meer algemeen bekend als "bubbelen")[2]
- de kurk - volgens de algemeen gebruikte strategie (oorsprong onbekend)[3] of volgens de methode van Arthur Lessac[4]
- oefen/zitballen, balanceerballen of –borden, (mini)trampolines
- gewichten, stokken, weerstandsbanden
- spiegels, video- en geluidsopnamen
Gebruiksdoel
Het spreekbeentje wordt ingezet om
- de ruimte in het aanzetstuk te definiëren ten behoeve van de vorming van klinkers en zo het bewustzijn en de vaardigheid rond klankvorming, lip-, tong-, kaak- en zachte gehemeltebeweging en -positie te vergroten.
- de tongspieren en tongbewegingen te trainen en de tongpositie te preciseren ten behoeve van de vorming van klinkers en medeklinkers
- de kaakpositie te variëren door de kaakspieren te ontspannen en tegelijkertijd een dynamische kaakbeweging te bewerkstelligen
- de beweging en positie van het zachte verhemelte al oefenend te variëren, waarbij de klankopbrengst wordt beluisterd op de aanwezigheid van gunstige posities
- de stemvorming en stemtechniek in relatie tot de articulatie te optimaliseren
Het spreekbeentje wordt ingezet voor opwarmingsoefeningen om ontspanning, ruimte en souplesse in de spraak te realiseren. En het wordt gericht ingezet om gedetailleerd aan klankvorming, de afstemming tussen stem en klinkervorming te werken.
Geschiedenis
Het spreekbeentje is tussen 2010 en 2014 ontwikkeld als oplossing voor de vele nadelen die de in Nederlandse opleidingen populaire kurkoefening met zich meebrengt. Oefenen met de kurk:
- bevordert kaakklemmen: de kurk moet met een bijtbeweging worden vastgehouden tussen de voortanden om hem niet te verliezen met als gevolg overmatig aanspannen kaakspieren
- bewerkstelligt een foutieve onderkaakpositie: om de kurk in balans te houden moet de onderkaak vooruitgeschoven worden
- irriteert het kaakgewricht en verhoogt bij structureel gebruik het risico op permanente beschadiging van dit gewricht
- bevordert spanningen in de gezichtsmotoriek, het aanzetstuk en de hals: dit heeft een nadelige invloed op foneren en articuleren
- verhindert lipsluiting tijdens oefenen
- verhindert en leidt af van gewenst tong-gedrag tijdens oefenen
- belemmert vrije fonatie: de kurk obstrueert het spraakkanaal (het aanzetstuk: de weg van de stem)
- belemmert articulatie: de kurk belemmert tong- en lipbewegingen, de tong wordt ‘verdrongen’ en de lippen kunnen niet sluiten
- is afleidend en risicovol: de kurksmaak en met name loslatende kurkdeeltjes in de mond leiden af. Inhaleren van kurkdeeltjes kan leiden tot verslikken/verstikken (zelfs de hele kurk kan als gevolg van stevig inademen in de keel schieten).
Het Spreekbeentje is een variatie op het in het Verenigd Koninkrijk gebruikte alternatief de "bone prop" en verschilt hiervan enigszins in vorm, maat en materiaal. Nergens in Europa, noch op andere continenten heeft het hulpmiddel zoveel bekendheid verworven als in Groot-Brittannië. Zowel op de twee grootste Londense toneelscholen (RADA, LAMDA) als op minder bekende opleidingen, theaterscholen en in studio’s gebruiken stemdocenten het al generaties lang bij de stem- en spraaktraining van acteurs. Het bescheiden voorwerpje leverde er tot nog toe een aanzienlijke bijdrage aan het handelsmerk van Britse acteurs: de uitmuntende dictie en stemvoering.
In België bestond een soortgelijk hulpmiddel dat echter in de vergetelheid is geraakt: "Het stokje van bloed en tranen"[5], gehanteerd door Ast Fonteyne, voordrachtkunstenaar en docent dictie en voordracht op verschillende scholen en lerarenopleidingen. Hij liet zijn studenten een houten stokje tussen de tanden zetten; op zo'n manier dat de lippen elkaar bijna niet meer konden raken. De boven- en onderkant van het stokje waren voorzien van een gleufje en de leerlingen werden geacht het stokje zelf te vervaardigen en bij zich te hebben.
In Griekenland gold Demosthenes (384-322 v.C.) als een groot redenaar onder de Grieken. Als spreker wilde Demosthenes zich verstaanbaar maken en hij begon te oefenen. Dat deed hij volgens verschillende verhalen op verschillende manieren. Eén van die manieren bestond uit het uitdagen van van zijn spraakmotoriek door met kiezelstenen in zijn mond te oefenen.
Externe links
- Het Spreekbeentje
- Universiteitsbibliotheek Gent: Het effect van de kurkoefening en het spreekbeentje op de perceptuele beoordeling van articulatorische precisie. Masterscriptie Esther Oyen, Master of Science in de logopedische en audiologische wetenschappen, 2020
