Gewone agrimonie Agrimonia eupatoria

Beschrijving

Uit de dikke, houtig wordende wortelstok van Gewone agrimonie Agrimonia eupatoria komen 1 of meer rechtopgaande, bijna rolronde, bebladerde, ruw behaarde, niet of weinig vertakte, meestal roodachtige stengels, die met zittende klieren bezet zijn. De bladen zijn groot, kort gesteeld, de bladstelen zijn kort ruw behaard. Er zijn 5-9 grotere blaadjes, zij zijn ovaal tot langwerpig, ingesneden gezaagd, van boven groen, verspreid behaard, van onderen dicht grijs behaard, verspreid klierachtig. De steunbladen zijn violet gekleurd, stengelomvattend, ingesneden getand. De bloemen staan aan de top van de stengel nu eens alleen, dan weer 2-3 bijeen op korte stelen en vormen samen een lange, afgebroken aar. Aan de voet van de bloemstelen zit een driespletig schutblad. De kelkbeker is omgekeerd kegelvormig, dicht ruw behaard, onder de zoom met afstaande, haakvormige stekels bezet. De kroonbladen zijn eirond en goudgeel. Iedere bloem vormt meestal slechts 1 vrucht. De plant ruikt aangenaam aromatisch, terpentijnachtig. 30-120 cm. Juni-september.

Gelijkende taxa

Welriekende agrimonie Agrimonia procera lijkt erg veel op Gewone agrimonie maar is meestal in alle delen groter, en dat geeft een duidelijke eerste indruk. Toch is het altijd van belang de vruchten van dichtbij te bekijken. Bij Gewone agrimonie staan de onderste stekels op de vrucht recht af en is de vrucht in duidelijke hokjes, afgekant door een ribbel, verdeeld. Op de stengel staan lange en korte onbeklierde haren. Bij Welriekende agrimonie zijn de onderste stekels half naar beneden gebogen en zijn er geen duidelijke hokjes zichtbaar. Op de stengel staan alleen lange klierloze haren. Op plekken waar beide soorten voorkomen is het uitkijken naar de hybride van de twee soorten, Agrimonia x wirtgenii (A. eupatoria x procera), die zich vooral kenmerkt door afwezigheid van vruchten.

Bijzonderheden

Aan de voet van de stijlen zit een vlezige ring, waarop echter geen nectarafscheiding is waargenomen. De bloemen zijn proterogynisch. Bij het opengaan zijn de stempels al geschikt om stuifmeel op te nemen, doch dit moet door insecten uit andere bloemen aangevoerd worden, want in de pas geopende bloemen zijn de helmknopjes nog niet opengesprongen en dan zijn de helmdraden zo zwak naar binnen gebogen, dat iedere draad ongeveer met het zesde deel van een cirkel overeenkomt. Zo gauw echter nu de helmknopjes zijn opengegaan, krommen zich de draden, de een na de ander, naar het midden van de bloem en hun kromming komt uiteindelijk met een halve cirkel overeen. Nu komen enige van de met stuifmeel bedekte helmknopjes met de nog steeds voor bestuiving vatbare stempels in aanraking en, nadat zij deze van stuifmeel hebben voorzien, vallen ze af en rollen zich de helmdraden nog sterker samen. Hier is, als zo vaak de bedoeling om zelfbestuiving te bewerken als kruisbestuiving mocht zijn uitgebleven. De ontplooide bloemen staan rechtop, maar na de vruchtvorming krommen zij zich naar beneden, waarbij de rijpende vrucht door de blijvende kelk helemaal omsloten blijft, dus goed beschut is.

Verspreiding

De plant komt in heel Europa aan dijken, wegen, op ruige plaatsen, in droge weilanden voor en is ook in Belgie en Nederland vrij algemeen.

Naamgeving

De naam leverkruid wordt voor deze plant algemeen gebruikt. Agrim onia = betekent "veldbewonend" en is afgeleid van de Griekse woorden agros=veld en mone=woonplaats, de plant groeit op velden.

eup atoria = de bijnaam van de beroemde koning Mithridates van Pontus.

Referentie

Blz. 576, deel 2 van de Flora van Nederland 1909-1911 (3 delen) door H. Heukels. Aangevuld: (Naamgeving) Peter van de Meer, (Gelijkende taxa) Rutger Barendse 2019