Gebruiker:Franciscus/kladblok 2

Tegeltableau met wijzerplaat

Het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo bezit één van de grootste verzamelingen Nederlandse wandtegels en tegeltableaus. In de verzameling bevinden zich behalve losse tegels ook tegelvelden en grote, veelkleurige voorstellingen.
In één van de zalen van het museum is bijvoorbeeld een monumentale wijzerplaat van een groot uurwerk aanwezig, uitgevoerd in keramische tegels. Het tegeltableau is een uitzonderlijk exemplaar en laat duidelijk de monumentale toepassingen zien Afbeelding 1van tegels en bouwkeramiek in de periode 1900-1940.
De klok - waarvan de wijzerplaat uit 50 tegels bestaat - werd vervaardigd door de vermaarde aardewerkfabriek Porceleyne Fles in Delft, bekend van het Delfts blauw aardewerk, en nu getooid met de naam: Koninklijke Porceleyne Fles-Royal Delft. Afbeelding 1

Bijzonderheden van het tegeltableau

De in het Nederlands Tegelmuseum aanwezige,zeldzame klok werd in de jaren 1917-1919 vervaardigd in opdracht van de bank Mees-Pierson & Co voor het trappenhuis in het bankgebouw aan de Herengracht 206-214 in Amsterdam. Het tegeltableau was geplaatst boven de ingang naar de publieksbalies. Bij latere, ingrijpende moderniseringen van het gebouw is het tegeltableau er weer afgehaald.
Wegens sterke overeenkomsten met de tegeltableaus op de Beurs van Berlage , werd het ontwerp van dit tegeltableau aanvankelijk toegeschreven aan de architect Hendrik Petrus Berlage, maar uit nader onderzoek is gebleken dat een tijdgenoot van Berlage de ontwerper hiervan moet zijn geweest, namelijk de architect A.D.N. van Gendt. ¹⁾
Het tegeltableau weegt in zijn geheel 150 kilo en heeft een hoogte van 1640 mm, een breedte van1645 mm en een dikte van 35 mm.
De tegels van het tableau zijn niet vierkant maar volgen de lijnen van de kleurvlakken. ²⁾ Opmerkelijk is ook, dat op de wijzerplaat van de klok opschriften in het Latijn zijn aangebracht met de volgende ( vermanende ) teksten:

CARPE DIEM. FUGIT IRREPARABILE TEMPUS

Wat betekent:

PLUK DE DAG. DE TIJD VERVLIEGT ONHERROEPELIJK

Hiermee is de klok in goed gezelschap: Op de tegeltableaus op de toren van de Beurs van Berlage valt te namelijk lezen:

BEIDT UW TIJD en DUUR UW UUR

Het zijn dus vermaningen en aansporingen zoals je die op een klok uit die tijd kan verwachten.
In vroeger dagen was men ook al bezig met dit soort zaken. Op de zonnewijzers – die vooral in Zuid-Frankrijk te vinden zijn – staan ook vaak van die vermanende en opwekkende teksten en boodschappen voor de langskomende reiziger, als:

Maak voort, want het is later dan je denkt

of:

Gegroet reiziger, let op de tijd

Verwerving door het Tegelmuseum

Het Nederlands Tegelmuseum is erin geslaagd om in 2007 op een veiling dit grote tegeltableau te verwerven.
Wat de klok heeft gekost, is niet bekend. Het Tegelmuseum doet geregeld aankopen en maakt daarvoor veelal gebruik van fondsen. In dit geval kwam de steun van de Vereniging Rembrandt en de – nu opgeheven - Jaffé-Pierson Stichting.
Het tableau werd te koop aangeboden door een toenmalige veilinghuis in Nijmegen. Vóór die tijd was het tableau al jarenlang in bezit van een grote bouwmaterialenhandel in Schagen. Later is de hele voorraad in april 2006 geveild door het veilinghuis, behalve dan het tegeltableau in kwestie. Toen namelijk bekend werd, dat het Tegelmuseum interesse had in het tableau, werd besloten het stuk niet te veilen.

Wapens op de wijzerplaat

In de vier hoeken van de wijzerplaat bevinden zich - van linksboven met de wijzers van de klok mee – de wapens van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Berlijn en Londen, plaatsen en landen waar de bank vestigingen had.
Met deze wapens is iets bijzonders aan de hand geweest. Toen namelijk het tegeltableau werd aangeboden aan het Tegelmuseum, bevonden zich hier de wapens van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Berlijn, maar niet van Londen. Voor het wapen van Londen was het wapen van Nederland in de plaats gekomen.
Op de foto van de oorspronkelijke plaatsing in het trappenhuis is goed te zien dat linksonder wel degelijk het wapen van Londen zat.
De verklaring hiervoor is waarschijnlijk te vinden door een vermelding in een document van de Porceleyne Fles van zowel ‘een wijzerplaat als van een gedenkplaat’. Het schijnt, dat zich op de wand tegenover de wijzerplaat nog een tegeltableau bevond, vermoedelijk de gedenkplaat. Door de sloop bij de verbouwing zou dit echter zodanig gehavend zijn geweest, dat slechts enkele tegels hieruit zijn gehaald, waaronder enkele wapens. Kennelijk is toen het wapen van Nederland op het van de muur gehaalde tableau met de wijzerplaat terecht gekomen in plaats van dat van Londen.
Het was dan ook een grote verrassing toen het museum na aankoop van de wijzerplaat die tegels kreeg aangeboden - waaronder de tegel met het wapen van Londen - door een bevriende relatie, die deze op een eerdere veiling bij Hessink’s Veilingen. Hierdoor was het mogelijk het tableau weer in de originele staat terug te kunnen brengen.
Inmiddels is de klok opnieuw gemonteerd, waarbij verloren onderdelen zijn vervangen en het wapen van Londen weer is teruggeplaatst. De tegels zijn bij die gelegenheid gelijk op een nieuwe drager gemonteerd. Helaas was het oorspronkelijke uurwerk niet meer voorhanden, waardoor een klein, nieuw elektrisch aangedreven uurwerk in de drager werd verwerkt. Ook de oorspronkelijke wijzers waren er niet meer. Dankzij fotomateriaal - gevonden in het archief van architecten Van Gendt - kon het Tegelmuseum de wijzers opnieuw maken en op de aandrijving plaatsen.

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Simeon ten Holt
Afbeelding gewenst
Algemene informatie
Volledige naam	Simeon ten Holt
Geboren	24 januari 1923, Bergen ( Noord-Holland )
Overleden	25 november 2012, Alkmaar
Nationaliteit	Nederlandse
Beroep	Componist, pianist, docent

Simeon ten Holt (24 januari 1923 – Alkmaar, 25 november 2012)