Kanarieboekjes

De kanarieboekjes was een serie zelfhulpboekjes, uitgegeven door de Nederlandse uitgeverij N.V. Succes. De boekjes werden uitgebracht vanaf de jaren 30 tot in de jaren 50. Aanvankelijk werden de boekjes uitgebracht onder de reeksnaam 'Geel Succes-boekje'. De gele kleur leverde de bijnaam 'kanarieboekje' op en uiteindelijk werd dat ook de officiële benaming. De ruim 250 boekjes zijn door verschillende auteurs geschreven, deels onder een pseudoniem.

Er zijn reeksen, beroemde reeksen ook, legendarische zelfs, van kleine boekjes. Dat is heel wat anders dan kleine boeken. Als we de volgorde zouden moeten bepalen van boek - boekje - een klein boekje, dan zouden wij deze als zodanig aanhouden: een boek is, laat ons zeggen een deel van een grote encyclopedie zoals de Oosthoek of de WP (dat grote slaat geenszins op de kwaliteit zoals men weet), ca. 24 x 18 cm, lexikon-8 zogezegd; een boekje meet ca. 18 x 12 cm: het formaat van de Focus-serie van F. de Sinclair en een klein boekje ten slotte heeft een formaat dat zich beweegt tussen 15,5 x 11 cm (Sammlung Göschen) en 11 x 7 cm (de Miniatur-Bibliothek). Wat deze laatste verzameling betreft, ná de "kleine boekjes" komen nog de zgn. miniatuur-boekjes; ondanks de naam rekenen wij de deeltjes van de "Miniatur-Bibliothek" niet tot dit laatste formaat. Het gaat dan om boekjes die vanwege het onmogelijk-kleine formaat gemaakt zijn of om de vaardigheid van drukkers, zetters en binders te demonstreren; wij komen dan héél dicht bij het boek als bibliophiel object; maar in dit stukje bedoelen wij gewoon in de handel verkrijgbare boeken van klein formaat.

Na deze inleiding hebt u waarschijnlijk allang geraden waarover we 't nu hebben: de Kanarie-Boekjes. Die toch voldoen wegens hun formaat van 12,5 x 8,5 cm ruimschoots aan de hierboven gegeven definitie van kleine boekjes. Deze beroemde serie over alles en nog wat maar vooral met toegepaste psychologie van Amerikaanse origine, uitgegeven door NV Maandblad Succes (ook bekend van allerlei andere uitgaven en ondernemingen, zoals de "Universiteit voor Zelfstudie", de "Succes-Efficiency-Bibliotheek", de "Anker-Boekenclub", de "S-Reeks" (pockets) en de "Nederlandse Boekenclub") te Den Haag (vóór de oorlog Koninginnegracht 14, daarná even Anna Paulownastraat 76 maar hoofdzakelijk Prinsenvinkenpark 2, voor zover wij weten elders in Den Haag nog bestaand maar weinig aan de weg timmerend) was er niet zomaar, neen, er ging een ontwikkeling aan vooraf.

In 1933 begon NV Maandblad Succes met de "Practijk-bibliotheek": boekjes in het formaat 18,5 x 12,5 cm, 32 à 40 blz. elk, 45 cts. het stuk kostend. Dit was het eerste nummer:

F. Broekhuizen / G. Koning: Hoe men zijn opleiding vindt en een beroep kiest. (Practijk-Bibliotheek No. 1). 1933. 8o. 39 p. f. 0,45.

Deze hadden dus een groter formaat dan de latere Kanarie-Boekjes. Van 1933-36 verschenen in de Practijk-Bibliotheek 40 titels, maar reeds in genoemde periode werden diverse nummers herdrukt als "Gele Succes-Boekjes" (vanaf 1935), die al wel het kleine formaat van de Kanarie-Boekjes bezaten en vaak een andere titel droegen. Heette Practijk-Bibliotheek 2 nog: "Solliciteeren. Het veroveren van een goede betrekking", als Gele Succes Boekjes/Kanarie-Boekjes werd het "Met Succes Solliciteeren", wat niet alleen korter, maar ook bondiger was. Ook werd soms de naam van een schrijver in de herdrukken als Gele Succes Boekjes of Kanarie-Boekjes weggelaten. Was de bekende (Dr.) P.H. Ritter jr., die verscheidene titels aan de Practijk-Bibliotheek-reeks bijdroeg, in die serie nog de auteur van "Het Woord Voeren" (Practijk-Bibliotheek 17, 1934, 36 p., kl. 8o, f. 0,45), in Gele Succes Boekjes/Kanarie-Boekjes 17 "Het Woord Voeren" (1935, 64 p., 12,5 x 8,5 cm, f. 0,25, 6de druk z.j. f. 0,26) is de auteur gedegradeerd tot een anonymus, hoewel hij aanvangt met "Een handleiding voor welsprekendheid kan ik u niet geven", wat weinig bemoedigend klinkt.

Omdat er in 1937 zowel sprake is van Gele Succes Boekjes als Kanarie-Boekjes en in 1938 enkel nog maar van Kanarie-Boekjes, nemen wij aan dat de Gele Succes Boekjes in 1937 definitief in Kanarie-Boekjes zijn herdoopt. De prijs, die aanvankelijk f. 0,25 het stuk bedroeg, werd (vermoedelijk) eind jaren 30 verhoogd tot f. 0,26, evenwel in 1942 weer verlaagd tot het oorspronkelijke bedrag. In de oorlogsjaren verschenen er overigens maar weinig nieuwe nummers. Brinkman vermeldt voor de periode 1941-45 de nieuwe Kanarie-Boekjes nrs. 147-167 (voor de periode 1935-40 loopt de nummering van 28 tot 149 waaruit blijkt dat nieuwe nummers niet altijd een opeenvolgende reeks vormden), waarvan de verschijningsfrequentie naarmate de oorlog vorderde (of langer duurde) steeds lager werd. Nrs. 147-162 verschenen in 1941, nrs. 163-165 in '42, nr. 166 in '43 en nr. 167 (J.A. van Mourik: "Zó wordt u een goed steno-typiste", 12,5 x 8,5 cm, 59 p., f. 0,25) ten slotte in 1944. Een herdruk uit 1945 kon niet worden aangetoond.

De eerste Kanarie-Boekjes na de oorlog verschenen in 1947, aangezien Brinkman's Cumulatieve Catalogus 1946 (840 p., f. 42,-) er geen vermeldt. Een nieuw nummer op te zoeken dat aansluit op het laatste, nog in de oorlog verschenen nummer heeft geen zin, aangezien er ook herdrukken verschenen: het eerste naoorlogse deeltje zou best eens een herdruk kunnen zijn. Het laatste in de oorlog verschenen deeltje trouwens ook. Maar bovendien staan nieuwe nummers niet altijd in een logische numerieke volgorde, zoals wij hierboven hebben vastgesteld. Nr 168, het eerste nieuwe naoorlogse nummer ("De Nieuwe Spelling") verscheen in 1950, terwijl nummer 170 (J.B.J. Spaan: Raden, Rekenen, Goochelen, Knippen, 64 p., 12,5 x 9 cm, f. 0,45) al in 1947 verscheen. Nieuwe nummers 171-176 verschenen alle in 1948, althans volgens Brinkman, géén van de ons bekende exemplaren vermeldt ergens een jaar van verschijnen. Maar vaak kan men ook wel aan de vormgeving zien uit welke tijd een deeltje stamt: de kleur van papier, het omslag (aanvankelijk ongeïllustreerd) en ten slotte de prijs (f. 0,45: vlak na den oorlog, f. 0,50: jaren 50). Zo is boekje 163 (L. Verbraeck: De Kunst Van Telefoneeren) uit 1942 (f. 0,25). Hier hebben wij een kennelijke herdruk (waarvan echter geen vermelding op de titelpagina), de tekst in de Nieuwe Spelling ("Telefoneren"; op het omslag echter nog "Telefoneeren"), prijs f. 0,45, papier grauw, ca. 1947 of '48 (de herdruk wordt niet in Brinkman genoemd).

Er verschenen nog Kanarie-Boekjes tot 1956. In dat jaar verscheen het laatste nummer, nummer 252*. En daarmee was de koek op. Waardoor? De televisie misschien? Die was er toen nog nauwelijks. En boekenseries te over. De concurrentie van het pocket-boek wellicht, dat inderdaad in die tijd begon te bloeien? Zou kunnen. En natuurlijk was de tendens van de Kanarie-Boekjes wel wat naief, getuige titels als:

- Wat een kantoorbediende moet weten.

- Haal meer uit uw leven.

- Zoo doet u alles goed.

- Wat opgroeiende jongens moeten weten.

- Hoe te krijgen wat u wenst.

- Vrienden en relaties winnen.

- Zoo wordt rooken een genot.(!)

en andere sterk gedateerde titels met een inhoud, die heden ten dage niet meer zou kunnen.

Maar er zijn er ook, die beslist nog het lezen waard zijn, al was het maar vanwege de curiositeit, zoals:

- J.B.J. Spaan: Zo kunt u sneller rekenen (Kanarie-Boekjes 185). 1949. 12,5 x 8,5 cm. 64 p. f. 0,45.

- M.O. Albers: Zo schrijft u goed Nederlands (Kanarie-Boekjes 248). 1955. 12,5 x 8,5 cm. 64 p. f. 0,50.

- Maurice van Nieuwenhuizen (Houder van de Zwarte Band): zo leert u Jiu Jitsu (Kanarie-Boekjes 128). 12,5 x 8,5 cm. 64 p. f. 0,50 (herdruk jaren 50).

* N.B. Volgens Brinkman 1956-60, die er in zijn edities 1961-65 en 1966-70 geen meer vermeldt. Toch zijn er nog latere nrs. bekend, maar niet meer dan een tiental.

De nu bekende lijst met kanarieboekjes (nummers en titels), deze lijst is de enige zo volledige lijst bekend:

1 Opleiding en beroepskeuze

2 Met succes solliciteren

3 Op eigen kracht vooruitkomen

4 Organiseer uzelf

5 Lezen om vooruit te komen

6 Examen doen

7 Wat een kantoorbediende moet weten

8 Het sollicitatiegesprek

9 Meer orders voor de vertegenwoordiger

10 Zaken doen per telefoon

11 Verkopen per brief

12 Verkopen per advertentie

13 Zo verdient een meisje meer geld in zaken

14 Verkopen over de toonbank

15 Verkopen door de etalage

16 Prettig in de omgang

17 Het woord voeren

18 Een vergadering leiden

19 Verdienen met een kleine winkel

20 Zo wordt uw kantoor efficient

21 Winstwoordenboek

22 Inkopen is een kunst

23 Zoo slaagt een Meisje op kantoor

24 Zo schrijft u teksten en brochures

25 Zo verdient u met exporteren

26 Zo slaagt een jong verkoper

27 Zo wordt uw bedrijf efficient

28 Zo verlicht u efficient

29 Zo is een eenvoudige winkelboekhouding

30 Zo bezuinigt u in zaken

31 Zo krijgen vertegenwoordigers contact

32 Zo krijgt u moed en zelfvertrouwen

33 Zo vergroot een winkelier zijn omzet

34 Zo slaagt een man

35 Zo houdt een winkelier zijn klanten vast

36 Zo kunt u karakters doorgronden

37 Zo slaagt een winkelbediende

38 Geld verdienen met schrijven van persartikelen

39 Zoo vergroot u een winkelzaak

40 Zo verdienen verkoopautomaten geld voor u

41 Haal meer uit uw leven

42 Goede manieren

43 Geld verdienen met een schrijfmachine

44 Zo wordt u een goed skier

45 Zo wordt u een goed bokser

46 Zo wordt u een goed dammer

47 Zo wordt u een goed bridger

48 Zo wordt u een goed korfballer

49 Zo wordt u een goed hockeyer

50 Zo wordt u een goed voetballer

51 Zo wordt u een goed zeiler

52 Zo wordt u een goed tafeltennisser

53 De jacht op miss hinch

54 Het mysterie van de woestijnkloof 1

55 Het mysterie van de woestijnkloof 2

56 De zilveren dollar 1

57 De zilveren dollar 2

58 Zo overwint u verlegenheid

58 Verlegenheid te boven komen

58 Verlegenheid overwinnen

59 Zo doet u alles goed

60 Geld verdienen met lesgeven

61 Veilig en prettig slank worden

62 Zo krijgt u een gevulder en een beter figuur

63 Zo wordt u een goed wielrenner

64 Zo wordt u een goed sportvlieger

65 Zo wordt u een goed honkballer

66 Zo krijgt u bedrijfskapitaal

67 Zo wordt u een goed tennisser

68 Zo wordt u een goed zweefvlieger

69 Zo wordt u een goed schaker

70 Zo wordt u een goed athleet

71 Zo benut u de kracht van psychologie

71 Zo gebruikt u de kracht van psychologie

71 Gebruik uw psychologische kracht

72 Rake sollicitatie brieven

73 Zo wordt u een goed motorrijder

74 Wat opgroeidende jongens moeten weten

75 Zo wordt u een goed kampeerder

76 Zo wordt roken een genot

77 Geld verdienen met het afsluiten van levensverzekeringen

78 Over verlieven en verloven

79 Huishouden zonder geldzorgen

80 Vrienden en relaties winnen

81 Het geheim van een lang leven

81 Het geheim van een stralende gezondheid

82 Concentratievermogen aankweeken

83 Leer uzelf zwemmen

84 Een toespraak maken en houden

85 Schoonheidsgeheimen uit Hollywood

86 U kunt goochelen en tooveren

87 Een zaak beginnen met f 250

88 Vrees en zorgen overwinnen

89 Wat werkende meisjes moeten weten

90 Thomas Bata – biografie schoenenkoning

91 Uw persoonlijkheid versterken

92 De avonturen van Prikkebeen junior

93 H. Colijn het leven en werken van een energiek man

94 Vlot converseren

95 Madam Curie – een zeldzame vrouw

96 Hoe te krijgen wat u wenscht

97 Edison

98 Hoe werkloozen aan den slag komen

99 Sven Hedin – avonturier

100 Deterding

101 Wat wil Oxford

102 Gemakkelijk talen leren

103 Lord leverhulme

104 De kunst van orde houden …

105 Andrew Carnegie

106 Betere kiekjes maken

107 Zo helpt u bij kleine ongevallen

108 practische handleiding zuigelingen gymnastiek

109 Wat u van Engeland moet weten

110 Hoe u veilig kunt hamsteren

111 Prettige en goedkope vakantiereizen

112 Gelukkig leven als vrouw alleen

113 Smakelijke schotels: 49 tomatengerechten

114 Uit het leven van Prinses Juliana

115 Vijftig spelletjes voor jong en oud / binnens- en buitenshuis

116 Uw hond als gezonde en prettige kameraad

117 Pasteur

118 Hoe een meisje een goed huwelijk kan doen

119 Wat u van onze landsverdediging moet weten

120 Wat opgroeiende meisjes moeten weten

121 Zenuwachtigheid en slechte spijsvertering overwinnen

122 Gelukkig trouwen op een klein inkomen

123 Vijf en zeventig lachpillen

124 Hoe u kinderziekten kunt voorkomen

125 Lekkere hapjes maken van restjes

126 Prettig dansen leren

127 De opvoeding van de baby

128 Jiu jitsu, kunst van zelfverdediging

129 Betere ogen zonder bril

130 Zuinig en doelmatig koken

131 Handschrift en karakter

132 Van uw vacantie genieten

133 Practisch brievenboek

134 Hoe u het weer kunt voorspellen

135 Snel duits leren (grammatica)

136 Groente kweken in een kleine tuin

137 Snel duits leren (conversatie)

138 Een boekje vol kruiswoordraadsels

139 Snel duits leren (woordenboek)

140 Snel frans leren (grammatica)

141 Snel frans leren: de valse edelstenen (conversatie)

142 Snel frans leren (woordenboek)

143 Zo wordt u een goed verzamelaar

144 Astrologie en horoscopen

145 Snel engels leren (grammatica)

146 Snel engels leren (conversatie)

147 Snel engels leren (woordenboek)

148 Timmer uit liefhebberij

149 Huwelijkmoeilijkheden voorkomen

150 Een goed geheugen ontwikkelen

151 Het vrolijk orakelspel

152 Planten kweken zonder aarde

153 Handleiding kleuter gymnastiek

154 Hoe clubs en vereenigingen groeien en bloeien

155 De opvoeding van de kleuter

156 53 rauwkost gerechten

157 Veilig baden en zwemmen in zee

158 De wonderen van de sterrenhemel

159 Uitvinden als beroep

160 Paddestoelen zoeken en veroberen

161 Muzikale zelfontwikkeling

162 Geld verdienen in uw vrije tijd

163 De kunst van het telefoneren

164 Zo verovert u succes

165 Vergroot uw levensvreugde

166 Een zieke thuis verzorgen

167 Zo wordt u een goed stenotypiste

168 De nieuwe spelling

169 De kracht van inspiratie verwerven

170 Raden, rekenen en goochelen en knippen

171 Tekencursus hoofd- en figuurtekenenen

172 Beter spreken

173 Vrienden maken

174 Zo slagen vertegenwoordigers

175 Utopie, het land van belofte

176 Taylor “succes”

177 Zo moeten ouders met kinderen omgaan

178 Zo slaagt u in uw werk

179 Velden met diamanten wachten u

180 Zo wordt u een beter autobestuurder

181 Een eigen zaak beginnen

182 Marshall en zijn plan

183 Churchill

184 Zo wordt u een goed kantoorchef

185 Zo kunt u sneller rekenen

186 U bent de smid van uw geluk

187 Snel Maleis leren (grammatica)

188 Maleise conversatie

189 Snel Maleis leren (woordenboek)

190 600 vragen en antwoorden

191 Moeder worden

192 Snel Spaans leren (grammatica)

193 Spaanse conversatie of Snel Spaans leren (conversatie)

194 Snels Spaans leren (woordenboek)

195 De 10 fundamenten voor uw succes

196 ONBEKEND

197 Zo wordt u gezond door psychologie

198 Handvorm en karakter

199 Zo leert u snel dammen

200 Het leven van Michiel de Ruyter

201 Amerika op het vallende vlak

202 Gids voor den haag

203 Gids voor amsterdam

204 Gids voor rotterdam

205 Verbeeldingskracht verovert succes

206 Frans, duits, engels reiswoordenboek

207 Gestroomlijnd leven voor een baby

208 Gestroomlijnd leven voor de kleuter

209 Gestroomlijmd leven voor het schoolkind

210 Gestroomlijmd leven voor de jongen in de rijpingsjaren

211 Gestroomlijnd leven voor het meisje

212 Gestroomlijnd leven door de verloving

213 Het wonderlijke avontuur van Pinki, Rob en Minko

214 12 brieven aan ons personeel

215 Rondkomen met een klein salaris

216 Hoe amerikaanse zaken bezuinigen

217 Het leven van Willem de Zwijger

218 Efficiency in zaken

219 Wat jonggehuwden moeten weten

220 Zo moet ik mij kleden

221 Zo slaapt u beter

222 Paul kruger

223 Het verhaal van Leidens ontzet

224 Vliegende schotels

225 Vlekken uitmaken

226 De kunst om mensen om te gaan

227 Snel Esperanto leren (grammatica)

228 Snel Esperanto leren (conversatie)

229 Esperanto woordenboek

230 Knutseltips voor de huishouding

231 Knutseltips voor knutselaars

232 Hoe zal ik mijn kind noemen: 5000 meisjesnamen

233 Jong en fit blijven door Hauser’s voedingswijze

234 Jongensnamen

235 Kandelaars voor kerstmis

236 ONBEKEND

237 Wat betekent dat woord?

238 Zo betaalt U minder belasting

239 Wees uw eigen elektricien

240 Naamkaartjes puzzels

241 Practische astrologie

242 Zo haalt u ham uit de mast

243 Van schuchterheid tot zelfverzekerdheid

244 Etiquette buitenshuis

245 Kunstjes met kaarten – Olaf Corsen

246 Zo krijgt u goede ideeën

247 Zo organiseert u een kinderfeestje

248 Zo schrijft u goed nederlands

249 Zo bent u veilig verzekerd

250 Snel italiaans leren (conversatie)

251 Snel Italiaans leren (grammatica)

252 Snel Italiaans leren (woordenboek) – Gualtiero Penna

253 Wees uw eigen schilder

254 Zo verzamelt u postzegels – P. Siglega

255 Zo richt u goed en goedkoop een woonkamer in

256 Peale spreekt in den haag

257 Wees uw eigen timmerman

258 ONBEKEND

259 Met kleine geschenken grote vrienden maken

260 Zo slaagt een man OF Kookboek voor vrijgezellen

261 Hoe een meisje een goed huwelijk kan doen

Toelichting:

Sommige titels zijn onbekend, van sommige nummers zijn meerdere "versies" met verschillende titels.

Er zijn verder 4 "soorten" uitgaven:

- geel-succes (1 t/m 81)

- kanariegeel (1 t/m 126)

- kanarie geel/grijs (1 t/m 199)

- kanarie kleur (1 t/m 261)

Er zijn daarbij nog uitzonderingen, deze worden later gepubliceerd.

Bronnen:

https://www.kb.nl/blogs/nederlandse-literatuur-en-taal/kanarie-boekjes-voor-iedereen

http://www.kanarieboekjes.nl/

http://a-en-g.nl/

Toestemming van a-en-g om de tekst te gebruiken.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties