Jan Spaander

1914-1988

  1. BIOGRAFIE

Dr. Jan Spaander (roepnaam in professionele kringen: Jip) Geboren 6 december 1914 te Oostwoud.
Overleden 20 mei 1988 in het AMC te Amsterdam (woonplaats Bilthoven)
Ouders: Pieter Gerritzoon Spaander 1886-1962 en Vokeltje Ruiter 1889-1985
Gehuwd met C. M. Carsjes (Roepnaam Noontje) 1941, weduwnaar sinds januari 1944
Zoon: Pieter-Joannes 1943
Hertrouwd met C.C.M. Spaander (roepnaam Corrie) 1946
Dochter: Maria Vokeltje Anneke 1948
Zoon: Melgert 1949
Zoon: Maarten Geurt 1952

Opleiding: Rijks HBS Hoorn (1931) ; Medicijnen UvA (1938) ; Promotie ( 1942 “Over het Bewaren van Bloed”) ; Doctor Honoris Causa in de Geneeskunde voor zijn grote verdienste op het gebied van de Volksgezondheid (1980)

  2.  LOOPBAAN & FUNCTIES

Loopbaan: arts-assistent Binnen Gasthuis (1939-1943) ; Directeur Centraal Laboratorium Bloedtransfusiedienst van het Nederlandse Rode Kruis (1943-1950) ; Algemeen Directeur (per 1 november 1966 Directeur Generaal) Rijks Instituut voor de Volksgezondheid RIV (in 1984 ontstond door samenvoeging van het RIV, het Rijksinstituut voor Drinkwater-voorziening (RID) en de Stichting Verwijdering Afvalstoffen het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM ) (1950-1980)

WHO Consultancies:

                                    WHO Expert Panel on Public Health Laboratories
                                    WHO Advisory Group on the Collaboration of Public Health of Public Health Laboratories in Europe 
                                    WHO/IAEA/FAO Expert Committee on Irradiated Food
                                    WHO Standardization of diagnostic methods and materials 
                                    WHO Health Related monitoring of environment
                                    WHO Expert Panel on Biological Standardization
                                    WHO Conference on Research and Development of Biologicals

Lidmaatschap Internationale Organisaties: a. Scientific Societies: Royal Society of Health

                                    Royal Society of Medicine
                                    Biochemical Society
                                    International Society of Hematology
                                    International Society of Blood Transfusion
                                    European Society of Nuclear Methods in Agriculture
                                    Gesellschaft für Nuklearmedizin, Berlin
                                    Honorary Member der Gesellschaft für Boden, Wasser und Lufthygiene

b. International Governmental Bodies: Voorzitter van:

                                    Intern. Comitte for Standardization in Haematology  
                                    Committee Radioactivity of the International Committee
                                     for the Protection of the Rhine aganist Pollution
                                    Scientific and Technical Committee for the Research of 
                                    Man-made mineral fibers

Lidmaatschap Nationale Organisaties:

                                    Nederlandse Internisten Vereniging NIV
                                    Nederlandse Vereniging voor Hematologie (NVvH)
                                    Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie NVKC 
                                    Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM) 
                                    Nederlandse Vereniging voor Radiobiologie NVRD
                                    Nederlandse Vereniging voor Oncologie NVvO  
                                    Nederlandse Vereniging voor Stralingshygiëne (NVS)
                                    Vereniging voor Gezondheidsrecht (VGR)

 
     Voorzitter en lid van:  
                                     Landelijke Stuurgroep Onderzoek Milieuhygiëne
                                     Milieu Effect Rapportage (MER)
                                     Commissie Planning Milieuhygiënisch Onderzoek van TNO
                                     Coördinatie Commissie Kwaliteitsbeheersing Laboratoriumonderzoek
                                     Commissie Algemeen Besluit van de Advies Commissie Warenwet

     Lid van onder meer:     
                                     Centrale Raad voor de Volksgezondheid
                                     Gezondheidsraad
                                     Voedingsraad
                                     Raad inzake de Luchtverontreiniging
                                     Adviescommissie Warenwet
                                     Centrale Medische Bloedtransfusie Commissie
                                     Commissie Internationale Milieuvraagstukken
                                     Interdepartementaal Overleg Milieuvraagstukken/Wetenschapsbeleid/
                                     Kernenergie
                                     Nederlandse Stichting voor Medische Ontwikkelingssamenwerking

Buiten het RIVM: Voorzitter Children’s International Summervillages (CISV)

                                     Voorzitter Nederlands Comité voor Kinderpostzegels
                                     Voorzitter Nederlandse Mozart Vereniging

  3.  LEVENSWERK

Van 1950 tot zijn pensionering in december 1979 was Doctor Jan Spaander eerst Algemeen Directeur en sinds 1966 Directeur Generaal van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid. Toen hij in 1950 benoemd werd was hij nog maar 36 jaar oud. Daar was al een indrukwekkende carrière aan voorafgegaan als oprichter en directeur van het Centraal Laboratorium voor de Bloedtransfusiedienst van het Nederlandse Rode Kruis. Dr. Spaander, werd door prof. dr. R.B.J.C. van Oort gekarakteriseerd als een man uit één stuk, rijk getalenteerd, ongelooflijk werklustig, taai vasthoudend, en weergaloos overtuigend. Hij is de bouwer, de vernieuwer en geestelijk vader van het na-oorlogse RIV. Dit instituut dat in 1950 ongeveer 200 personeelsleden telde, huisde in het Sterrenbos te Utrecht en – volgens veel volksgezondheidsautoriteiten - bij lange na niet geworden wat het vanaf haar oprichting in 1910 had moeten zijn, namelijk: “een instituut om het Hygiënisch Staatstoezicht wetenschappelijk te doorstrálen” (aldus prof. dr. J.J. van Loghem in het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde, oktober 1948). Dr. Spaander voelde zich uitgedaagd, vooral ook omdat het perspectief van de Marshall-hulpgelden lonkte, en ging in op het klemmende verzoek van prof. Dr. P. Muntendam: “bouw daar in Utrecht een verjongd en vernieuwd volksgezondheidsinstituut op”. Dr. Spaander zette er vanaf het eerste moment volledig zijn schouders onder, gaf zichzelf een proeftijd van twee jaar en kon nog tijdens die proeftijd een groots nieuwbouwproject starten in Bilthoven. Het huidige complex aldaar - met de doorgroei in de periode die op zijn pensionering volgde - getuigt van zijn visionaire blik en zijn enorme prestatievermogen. Voor dat scheppingsproces had dr. Spaander een visie ontwikkeld tijdens zijn Amsterdamse leerjaren bij prof. dr. Van Loghem. In dat concept vormde [ook] de milieuhygiëne een essentieel onderdeel, nog vóór die term bestond. Het was alsof Spaander het in 1950 allemaal al had voorzien: de radioactieve neerslag door kernbomproeven (tegen 1960), de giftige chemische stoffen in het oppervlaktewater (tien jaar later), de grootschalige luchtverontreinigingsproblematiek uit diezelfde tijd. Het RIV beschikte vanouds over medici en veterinairen. Dr. Spaander breidde dit uit met tal van andere discipline-beoefenaren, zoals onder meer chemici, biologen, farmaceuten, natuurkundigen, technici, en wiskundigen. “Ons land is”, zo zei hij wel erg bescheiden, “net klein genoeg om al die disciplines onder één dak te kunnen herbergen”. Dr. Spaander was in hart en nieren een wetenschapsman. Daarvan getuigen zijn talloze publicaties over bloedtransfusie, biologische standaardisatie, stralingsbescherming, de organisatie van de gezondheidsbescherming en de opzet van volksgezondheidslaboratoria [komma] alsmede zijn internationale inspanningen. Bijna moeiteloos was het door hem vernieuwde en uitgebouwde RIV(M) al vroeg toegerust voor en opgewassen tegen de problemen van de milieuvervuiling toen deze zich in de 60-er jaren aandienden. Prof. Dr. R. Gispen, een van de drie sectordirecteuren van het RIV(M) schetste Spaander’s belangrijkste eigenschap treffend, op de volgende wijze: ‘zijn enorme overtuigingskracht was de basis van al zijn successen. Als Spaander een doel voor ogen zag dan leefde hij in de geest al in de toekomst waarin dat doel bereikt is. Vanuit die geesteshouding sprak hij in zodanig concrete termen tegen je, dat je vrijwel direct tot de overtuiging kwam dat het eigenlijk te gek is om nog langer te talmen. Je schrok er zogezegd van dat de actuele situatie nog zo ver was verwijderd van Spaander’s ideaalbeeld’. Bij zijn pensionering bekende dr. Spaander dat het hem dwars zat dat het instituut nog niet ‘af was’. Dr. J. Spaander: de bouwer, de organisator, de wetenschapsman, de internationale autoriteit, met een vruchtbare combinatie van een uitstekend verstand en een enorme daadkracht. Misschien was hij bij tijden een wat zakelijk overkomende leider, maar dat maakte hem niet minder bekwaam.

  4.  PUBLICATIES

PUBLICATIES Dr.J.Spaander

1. Shocktoestand en bloedtransfusie, Geneesk. Bladen, 38e reeks, nr. IX/X (1941) 269-338 Ed. Erven Bohn, Haarlem
2. Verbetering van de bloedtransfusietechniek, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde NTvG 85 (3) (1941) 272-276 Ed. Erven Bohn, Haarlem
3. Een eenvoudige methode ter verkrijging van steriel bloedplasma, aangepast aan de bloedtransfusieapparatuur van het Ned. Roode Kruis, NTvG 85 (8)(1941) 776-780 Ed. Erven Bohn, Haarlem
4. Over het bewaren van bloed, Proefschrift UvA, (1942) Ed. Ploegsma, Amsterdam
5. Lyophiel drogen van bloedplasma en moedermelk, NTvG 88 (25/26) (1944) 565-572 Ed. Erven Bohn, Haarlem
6. Dutch blood-transfusion service during the German occupation, The Lancet (1947) April 12, 494
7. Sangue, plasma e derivati del plasma, Recenti progressie in Medicina, Vol. III (1) (1947)
8. Neutralisatie van vaccinevirus door gamma-globuline, NTvG 93 (1949) 25 Ed. Erven Bohn, Haarlem
9. Le rôle de la Croix-Rouge Neerlandaise dans le domaine de la tranfusion sanguine, Bruxelles-Medical 31 (3) (1951) 123-143
10. Tien jaar bloedstransfusiestatistiek in Nederland, Bulletin Centraal Lab. Bloedtransfusiedienst 3 en 4 (1951) 51-56
11. Tien jaar bloedstransfusiestatistiek in Nederland (vervolg), Bulletin Centraal Lab. Bloedtransfusiedienst 2 (1952) 161-181
12. Gammaglobuline, NTvG 97 (1953) 2938-29444
13. Medische consequenties van A, B en C oorlogvoering, Symposion Bescherming Bevolking en Gezondheidszorg, Amsterdam, Min. Binnenlandse Zaken en Min. SoZa (1954) 87
14. Statistical analysis of blood and plasmatransfusion 1951-1952, Vox Sanguinis 4 (3-4) (1954) 81-88
15. Le sang et ses dérivés, Substances thérapeutiques d’origine humaine, Vos Sanguinis
16. De gevaren verbonden aan toenemend contact van de bevolking met ioniserende stralen, NTvG 100 (43) (1956) 3110-3118
17. De invloed van het gebruik van kernenergie op de openbare gezondheidszorg, Tijdschrift Sociale Geneeskunde 27 september (1957) 435-446
18. Herwaardering van stralengevaar, J. Belge de Radiologie Vol XLI (1958) 616-631
19. De taak en de plaats van het RIV voor de Volksgezondheid in de organisatie van de Nederlandse Volksgezondheidszorg (documentair overzicht), Verslagen en Mededelingen Volksgezondheid 2 (1959) 305-329
20. Leven, werken en denken in het atoomtijdperk, Voordracht 15e Universiteitsdag Amsterdam (oktober 1961)
21. Maatregelen te bescherming van de gezondheid van de mens in verband met de toepassing van kernenergie voor vreedzame doeleinden. Aanbevelingen van de Bijzondere Beneluxcommissie voor de Volksgezondheid, Benelux Publicatieblad (1961-1964)
22. The Value of Blood Ckecks [Symposium over de medische controle van werknemers die zijn blootgesteld aan ioniserende straling] Officiële handelingen van de internationale conferentie EURATOM, Sresa-Ispira 1961, EUR 421 (1963)
23. Standardization of physical and chemical methods in heamatology Erythrocytometric methods and their standardization, Proc. Symposium XVIII, 9th Congress European Heamatology Lissabon 1963, Pybl. Proc. : S. Karger, Basel/New York (1964)
24. Empfelungen für die Hämoglobinbestimmung im menslichen Blut, Deutsches Ärzteblatt 62 (1965) 1885-1886
25. Some international aspects of wholesomeness of irradiated foods, National Academy of Sciences 1273 (1965) 203-208
26. Health Insurance, development of health protection program, theory and praxis; In: Proceedings 4th Conference on Health Problems in Developing States, Rehovoth-Jerulasem (1967) Part 7 391-403, Grune and Stratton Inc. New York 1968
27. Development of health protection program, Theory and Praxis, Israel J. Med Sc. 4 (3) (1968) 711-723
28. Radioecology as an aid to the general environment pollution problem; In: Proc. International Symposium “Radioecology applied to the protection of man and his environment”, Commission European Communities, Rome (september 1971) 587-601
29. Umweltschutz aus Europaïscher Sicht, Toespraak ter gelegenheid van de Oostenrijkse Milieudag te Wenen; In: Ned. Staatscourant (1973), nr. 126
30. Hygiene Standards für Oberflächewasser zum Schutz des Trinkwassers; In: Bewertung von Risiken für die Gesundheit, Hrsg. G. Fülgraff; Gustav Fischer Verlag, Stuttgart-New York (1977) 52-27
31. Zusammenarbeit: Aus Angst?, Organsiche Verunreinigungen in der Umwelt, Erich Schmidt Verlag (1977) 332-342