Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Johanneskerk (Peize)
| Johanneskerk | ||
| Kerk van Peize | ||
| Kerk van Peize | ||
| Plaats | Peize | |
| Denominatie | Nederlandse Hervormde Kerk | |
| Coördinaten | 53°8′N 6°29′E | |
| Gebouwd in | 13e eeuw | |
| Uitbreiding(en) | 1824 | |
| Restauratie(s) | 1624, 1964-'68 | |
| Gewijd aan | Johannes de Doper | |
| Monumentale status | Rijksmonument | |
| Monumentnummer | 32140 | |
| Architectuur | ||
| Stijlperiode | Romaans | |
| Toren | 1803 | |
| Interieur | ||
| Orgel | A. Verbeeck, 1631 | |
| Detailkaart | ||
  | ||
De Johanneskerk is een middeleeuws kerkgebouw in het Drentse dorp Peize in de gemeente Noordenveld.
Beschrijving
De kerk wordt omringd door eiken en bevindt zich op een natuurlijk kerkheuvel die nog extra door mensen opgehoogd is. Het kerkhof wordt omgeven door een stenen keermuurtje uit de 15e eeuw of van later datum, op de plek waar het terrein vroeger omgracht was. Tot 1828 werden hier mensen begraven. In 1930 zijn de graven rond de kerk geruimd. Heden ten dage wordt er gekerkt door de oecumenische gemeente van Peize.
Exterieur
De kerk is gefundeerd op veldkeien. Het schip is naar alle waarschijnlijkheid het oudste deel van de kerk, met muren van wel een meter dik. Op basis van de grootte van de gebruikte kloostermoppen en de vorm van de vensters wordt aangenomen dat dit deel uit het midden van de 13e eeuw stamt. Oorspronkelijk zaten in de noord- en zuidmuur noormannendeuren, maar deze zijn beide dichtgemetseld. Het koor van de kerk was eerst een stuk kleiner, maar is vergroot in 1824. De vorige kerktoren had een bredere basis en was waarschijnlijk ook stomp. Deze is in 1624 afgebroken en de kerk heeft geen toren gehad tot 1803. Wel had de kerk een klokkenstoel. De huidige toren is in 1803 gebouwd. De klok is gegoten door de firma Van Bergen uit Midwolda. Het offerblok van de kerk stamt uit de 18e eeuw en staat nu in de toren.
Interieur
Bij de restauratie van 1964-'68 is de huidige triomfboog tussen schip en koor gereconstrueerd op de oude fundamenten van de vorige boog. De familie de Coninck beschouwde het koor van de kerk als hun persoonlijk eigendom met daarin hun eigen herenbank en grafkelder. Leden van deze familie bewoonden de havezate 'Huis te Peize' van 1652 tot 1795 en waren ook lid van de Drentse Ridderschap. De grafkelder van de familie is in 1824 vernield en gedicht. In het koor liggen twee grafstenen, één van Mr. Gijsbertus Carel Ferdinand Gasinjet, maire en schout van Peize en Eelde van 1812 tot 1819. De andere grafsteen is een kopie van de steen die ligt op het graf van Hendrik Willem Hovingh Veith op de begraafplaats aan de Oude Velddijk.
Jan Dieters Brugma uit Groningen heeft in 1751 de eikenhouten preekstoel vervaardigd. Hij heeft ook de kansels gemaakt voor de kerken van Usquert en Zandeweer. De kuip van de preekstoel is zeshoekig en is versierd met panelen met lijsten. De onderkant van de kansel en de bovenkant van het klankbord worden bekroond door een eikelknop. Tussen de kansel en het klankbord bevindt zich een cartouche met baretknop van de hand van Comelis Kooistra (1712-1796), een bekende beeldsnijder uit Groningen. Daarnaast heeft hij ook één van de twee kapstokjes voor de collectezakken vervaardigd. De trap van de preekstoel heeft dezelfde stijl als de twee doophekken en het diakenbankje, dat zich meestal in het koor bevindt. Deze doophekken waren eerst onderdeel van de omheining van de dooptuin rond de preekstoel, tot de kansel verplaatst werd van de zuidmuur naar de nieuwe triomfboog bij de restauratie van 1964-'68. In de kerk bevindt zich ook een doopvont van Bentheimer zandsteen dat even oud is als de kerk zelf.
Orgel
De kerk van Peize is in het bezit van het oudste orgel van Drenthe. Oorspronkelijk is het orgel in 1631 gebouwd voor de Pepergasthuiskerk in de stad Groningen door Anthonie Verbeeck voor 700 Caroli gulden. Arp Schnitger heeft het instrument in 1697 omgebouwd en voorzien van een vrij pedaal met 5 à 6 stemmen en 3 nieuwe blaasbalgen. Albertus Antoni Hinsz heeft het orgel in 1757 voorzien van een rugwerk en in 1785 van een orgelkas. In 1862 is het instrument overgeplaatst naar Peize door Petrus van Oeckelen voor het bedrag van ƒ2000. In 1973 werd het orgel gerestaureerd door de firma Gebr. Van Vupen uit Utrecht. Er werden drie nieuwe registers gemaakt. Sinds 1973 heeft het orgel de volgende dispositie:
| Hoofdwerk | Rugwerk | Pedaal | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Prestant | 8' | Prestant | 8' | Prestant | 8' |
| Holpijp | 8' | Quintadeen | 8' | Bourdon | 16' |
| Octaaf | 4' | Fluit | 4' | Octaaf | 4' |
| Fluit | 4' | Fluit | 2' | Octaaf | 2' |
| Octaaf | 2' | Quint | 1 1/2' | Mixtuur | 3 st. |
| Quint | 3' | Scherp | 3 st. | Trompet | 8' |
| Mixtuur | 4-5-6 st. | Vox Humana | 8' | ||
| Sexquialter | 2-3 st. | ||||
| Dulciaan | 8' |
Zie ook
Literatuur
- Kerk van Peize - De dorpskerk van Peize
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Monumentnummer: 32140
- Reliwiki - Peize, Kerkstraat 2 - Johannes de Doper
- Orgels in Drenthe - Peize, Hervormde kerk
- Bron