Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Ozon (stof)
Ozon oftewel O3 is een enkelvoudige stof van het element zuurstof, dat normaal als dizuurstof (O2) in de atmosfeer voorkomt. Bij standaardtemperatuur en -druk is ozon een blauw gas. In vloeibare vorm is het donkerblauw, met een kookpunt van −112 °C. Het smeltpunt is bij −193 °C. Daaronder is ozon een donkerblauwe vaste stof. Het molecuul heeft een gebogen vorm met een hoek van iets minder dan 120 graden. Ozon is erg bijtend en giftig. Het heeft een doordringende geur.
Ozon is ontdekt door Christian Friedrich Schönbein in 1840. De naam komt van het oudgrieks 'ozein' wat 'rieken' betekent.
Ozon is een sterk prikkelend en reactief gas en een sterke oxidator. Het maakt een belangrijke component uit van luchtvervuiling, waar het ontstaat in fotochemische smog.
Ozonlaag in de atmosfeer
Ozon ontstaat van nature in de atmosfeer onder invloed van elektrische ontladingen (zoals tijdens onweer) en door ultraviolette straling met een golflengte onder 240 nm van de zon in de bovenste lagen van de atmosfeer (de stratosfeer). Dit gebeurt volgens de reactievergelijking
- O2 + hν → 2 O
- O + O2 → O3
Op deze hoogte is ozon een zeer gewenst gas, omdat het daar de schadelijke ultraviolette straling van de zon tegenhoudt ('de ozonlaag') volgens de reactievergelijking
- O3 + hν → O2 + O
Zonder deze ozonlaag zou meer UV het aardoppervlak bereiken, waardoor meer huidkanker en aantasting van kleinere organismen zoals plankton zou optreden.
De ozonlaag kan worden aangetast door synthetisch gefabriceerde gassen, zoals drijfgassen uit spuitbussen en hulpgassen uit koelkasten en airconditioning systemen. Met name de diverse CFK's (chloor-fluor-koolwaterstoffen) werden gezien als de boosdoener. De aantasting van de ozonlaag komt het duidelijkst tot uitdrukking in het ozongat boven Antarctica, dat in het vroege voorjaar daar steeds groter werd. Om deze reden zijn CFK's verboden op grond van het Montreal Protocol, dat op 1 januari 1989 van kracht is geworden.
Onder invloed van zonlicht gaan op leefniveau (in de troposfeer) koolwaterstoffen (KWS) en koolstofmonoxide (CO) chemische reacties aan met stikstofoxiden (NOx) waardoor onder andere ozon ontstaat volgens de reactie:
- NO2 + hν → NO + O
- O + O2 → O3
KWS, CO en NOx worden met name door autoverkeer uitgestoten. Het mengsel van deze stoffen met ozon heet fotochemische smog. Het gevormde ozon tast bij mensen en dieren het longweefsel aan en bij planten remt het de groei en beschadigt het de bladeren. Ozon in de stratosfeer beschermt dus de biosfeer, terwijl ozon in de troposfeer juist schadelijk is.
Ozon en gezondheid
Het is ongezond om langdurig ozon in te ademen, ook in lage concentraties.
Chemische gevaren
Ozon ontleedt bij verwarming in O2 (dizuurstof), dat het brandgevaar verhoogt. De stof is een sterk oxidatiemiddel en reageert hevig met brandbare en reducerende stoffen. Het reageert met alkenen, aromaten zoals aniline, ethers, dibroom, stikstofverbindingen en rubber waarbij schokgevoelige stoffen ontstaan. Het tast alle metalen behalve de edelmetalen goud en platina aan.
Wijze van opname
De stof kan in het lichaam worden opgenomen door inademing.
Inademingsrisico
Een schadelijke concentratie van dit gas in de lucht zal snel worden bereikt bij het vrijkomen ervan.
Effecten bij kortstondige blootstelling
De stof is irriterend voor de ogen en de luchtwegen. Inademing van het gas kan longoedeem veroorzaken. Inademing van het gas kan op astma lijkende reacties teweeg brengen. De stof kan effecten hebben op het centraal zenuwstelsel, met als gevolg hoofdpijn, verzwakte waakzaamheid en prestaties.
Longoedeem
De symptomen van longoedeem worden vaak pas na enkele uren merkbaar en zij worden verergerd door lichamelijke inspanning. Rust en geneeskundige observatie zijn daarom noodzakelijk. Onmiddellijke behandeling door een arts of een door deze laatste gemachtigd persoon, met gepaste geneesmiddelen voor inademing dient overwogen te worden. De symptomen van astma worden vaak pas na enkele uren merkbaar en zij worden verergerd door lichamelijke inspanning. Rust en geneeskundige observatie zijn daarom noodzakelijk. Iemand die tekenen van astma heeft vertoond ten gevolge van de stof mag hieraan nooit meer worden blootgesteld.
Effecten bij langdurige of herhaalde blootstelling
De longen kunnen aangetast worden bij herhaalde of langdurige blootstelling aan het gas.
Grenswaarden
- Treshold Limit Value of TLV (licht werk): 0,1 ppm als Total Weighted Average of TWA
- TLV (matig zwaar werk): 0,08 ppm als TWA
- TLV (zwaar werk): 0,05 ppm als TWA
De algemene grenswaarde in België voor kortstondige blootstelling (geldt voor een periode van 15 minuten) die niet mag worden overschreden bedraagt 0,1 ppm.
Verplichte onderzoeken
Ozon staat in de Belgische wetgeving in de lijst van chemische agentia die vergiftigingen kunnen veroorzaken.
Voor elke agens in deze lijst wordt telkens vermeld:
- een exemplatieve lijst van de bijzondere onderzoeken
- de frequentie van het periodiek gezondheidstoezicht
De preventieadviseur-arbeidsgeneesheer kiest een techniek waarvan de gevoeligheid en de aard beantwoorden aan de vereisten van de toestand. Bij gebrek aan een specifiek biologisch onderzoek voert de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer een klinisch onderzoek uit dat gericht is op de bijzondere bedreigde organen.
Bij blootstelling aan ozon is een jaarlijkse meting van de vitale capaciteit vereist. Dit geeft een weergave van de longinhoud.
Arbeidshygiënische maatregelen
Kopieerapparatuur die met lasertechniek in plaats van inkt werken én laserprinters voor de Personal Computer produceren ozon. Ze kunnen dan ook het best in een goed geventileerde aparte kamer worden geplaatst, zonder uw aanwezigheid tijdens het afdrukken.
Gebruik van ozon
Ozon is desinfecterend, en wordt gebruikt om bijvoorbeeld drinkwater te ontsmetten. Voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld dichloor is dat het geen smaak achterlaat.
Verder wordt ozon nog gebruikt:
- bij het desinfecteren van bronwater;
- desinfectie van oppervlaktes die in contact komen met voedsel;
- verwijderen van sporen van gisten uit lucht (belangrijk wanneer voedsel ingepakt wordt);
- het schoonmaken en bleken van stoffen;
- ontgeuren van interieurs en materialen na brandschade;
- het verwijderen van ongewenste schadelijke stoffen (herbiciden) uit water;
- ozonolyse, een chemisch reactietype.
- desinfectie van zwemwater als aanvulling op chloor.
- in de intensieve visteelt en de aquaristiek als desinfectiemiddel en voor afbraak van afvalproducten van de vis.
Sommig achterhaald medisch gebruik van ozon komt nog steeds voor, bijvoorbeeld bij kanker en tandaandoeningen, maar die zijn over het algemeen niet wetenschappelijk onderbouwd en kunnen als kwakzalverij worden aangemerkt (zoals onder andere de 'ozontherapie', waarbij een kleine hoeveelheid bloed wordt afgetapt, aansluitend met ozon wordt 'bewerkt' en daarna terug in de aderen wordt gebracht). Het inademen van ozon schaadt zoals hierboven beschreven de gezondheid.