Amp Smit

Antonie Theodorus Smit (Utrecht, 6 mei 1903 – Amsterdam, 25 maart 1976) was een veelzijdig Nederlands kunstenaar. Hij begon als tekenaar en decorateur, maar ontplooide zich al snel tot dichter, plateelschilder en –ontwerper, beeldhouwer, grafisch ontwerper, etaleur, emailleur, houtskooltekenaar en schilder (olieverf en aquarel)

Levensloop

Jeugd en studie

Amp Smit is geboren in Utrecht op 6 mei 1903 als Antonie Theodorus Smit. Zijn vader, Anton Smit, was tekenleraar en leidde een schildersbedrijf en werkte als vaste winkeldecorateur bij de Fa. de Gruyter (van 1910 tot ong. 1920). Amp Smit volgde de Kunstnijverheidsschool in Utrecht (1916) en had onder meer les van T. van der Laan, Houtzagers en de Haas. Hij haalde vervolgens in korte tijd zijn diploma aan het Instituut Piersma; de Lerarenopleiding voor Lagere en Middelbare Aktes voor Hand- en Decoratief Tekenen. Op advies van directeur Piersma gaat hij studeren op de Rijksacademie te Amsterdam(1920-1922) en kreeg daar les van o.a. Gerard Westerman, Johannes Jurres, Theo Molkenboer en van der Pol. Op de Rijksacademie komt hij in contact met Prof. Derkinderen, die de Rijksacademie leidde en inspireerde. De idealistische kunstenaars van die tijd streven naar gemeenschapskunst. Wandschilderingen in openbare gebouwen waren een ideale manier om een groot publiek kennis te laten maken met kunst. De wanddecoraties verplaatsten zich van kerken naar openbare gelegenheden. Tijdens zijn studie heeft Amp Smit wanddecoraties ontworpen en uitgevoerd voor o.a Bioscoop Tuschinsky in Amsterdam en Hotel L'Europe in Utrecht. Ook ontwierp hij glas- en loodramen en tegeltableaus voor de Fa. de Gruyter en Krasnapolsky. Amp Smit volgde tevens lessen kostuumleer en vanwege zijn interesse in klederdrachten besloot hij een studiereis naar Spakenburg te maken. Hij heeft daar een groot deel van de bevolking, vnl. vissers, in houtskool geportretteerd. Een half jaar later (1927) exposeerde hij al zijn werk in Kunstliefde in Utrecht, alwaar alles binnen twee weken was verkocht. Dit financiële succes verschafte hem de mogelijkheid in contact te komen met buitenlandse schilders.

Carriere tot 1930

In Amps werk uit die periode is de invloed van Derkinderen en Jan Toorop duidelijk zichtbaar. Ook bewonderde hij het werk van Willem van Konijnenburg en R.N. Roland Holst. Hij ontwerpt naast tegeltableaus voor de Fa. de Gruyter ook glas- en loodramen (1924). Door zijn avontuurlijke instelling komt Amp al snel in aanraking met andere idealisten. Hij raakt bevriend met de onderwijshervormer Kees Boeke. En de theosofie speelt een grote rol in zijn leven. Hij neemt deel aan de kampen van Krishnamurti in 1919 in Ommen. Hij vertrekt voor korte tijd als kunstenaar naar Parijs en Antwerpen en bezoekt daar de kunstacademies. Over die reizen zijn geen details bekend. Hij verblijft maanden in Spakenburg (1926 ??????) om de bevolking te schilderen. De tentoonstelling naar aanleiding van dit verblijf is een groot succes. Amp wordt betiteld als “zeer getalenteerd” en verkoopt al zijn werk. Qua stijl voelt hij zich het meest aangetrokken tot de Amsterdamse School. Waarschijnlijk speelt ook de mystieke uitstraling van deze stijl een grote rol. Vooral in zijn grafisch werk komt de invloed van de Amsterdamse School zeer duidelijk naar voren. De ontwerpen die hij voor de wanden van Hotel L’Europe in Utrecht maakte (1928)sprankelden van exotisme en hadden een esoterische en erotische ondertoon. Voor het burgerlijke Utrecht moet zoveel naakt toch wel een schok zijn geweest. Naast zijn vrije werk is hij af en toe in dienst van andere decorateursbedrijven. En vader Anton Smit heeft nog steeds veel opdrachten van de kruideniersfirma De Gruyter en schuift Amp vaak wat opdrachten toe om aan inkomsten te komen. Nederland is al snel te klein voor Amp. Hij wil naar Berlijn. De stad waar op dat moment alles lijkt te gebeuren. De brieven van vader Smit aan Amp in het verre Berlijn laten vooral bezorgdheid doorschemeren (‘Kleine Liebe ist grosse Liebe’ Brievenboek uitg. 2010) Op jonge leeftijd overleefde Amp ternauwernood de Spaanse griep. Sindsdien is hij een zorgenkind dat zich echter qua ondernemendheid en energie moeilijk laat sturen. Hij reist van 1926 t/m 1929 heen en weer tussen Berlijn en Nederland en had zich ingeschreven als gast aan de Kunstakademie Am Knie. Hij wordt verliefd op een mooie vrouw, die hij met veel moeite heeft overgehaald om model voor hem te zijn. Hij wilde een ‘Mona Lisa’ schilderen. Zij kwam uit een goede familie en kwam alleen in zijn atelier als zij gechaperonneerd werd door een van haar broers. Hij werkte tussendoor in Berlijn aan muurschilderingen voor een bioscoop in de Uhlandstrasse en maakte reclameschilderingen op straatmuren. Om meer inkomen te hebben om met haar te kunnen trouwen, werkt hij in Nederland bij o.a. Dirk-Jan van der Laan en had contacten met Jaap Gidding. Ook ontwerpt hij in 1929 glas- en loodramen voor Krasnapolsky en werkt als schilder in Tuschinsky. In 1929 neemt hij zijn geliefde mee naar Nederland, trouwt met haar en gaat wonen in Reewijk. Zijn vader raadt hem aan om als getrouwd man vast werk te zoeken en brengt hem op advies van De Gruyter in aanraking met W.A. Hoyng, directeur van de Goudse plateelfabriek Zuid-Holland. Amp komt te werken op de ontwerpafdeling. Op bestaande modellen past hij verschillende technieken uit het decorateursvak toe. Hij gebruikt sjablonen in combinatie met spuit- en spatwerk. De decoraties zijn het best te omschrijven als abstract, mystiek maar ook ritmisch. De korte tijd dat hij werkzaam is in de fabriek ( maart 1929- oktober 1930) zijn het best te omschrijven als een creatieve explosie. Hij ontwerpt ook zelf modellen van vazen, kandelaars en sculpturen en beschildert en ontwerpt patronen. Helaas slaat de crisis toe. En Amp moet vertrekken. Na zijn vertrek werden zijn modellen nog lange tijd geproduceerd en zijn werk uit die periode is nu een geliefd verzamelobject van plateelaardewerk.

Ontwikkeling na 1930

Amp Smit woonde na zijn ontslag bij Plateelbakkerij Zuid Holland in Bilthoven samen met Gretchen Weese en hun eerste zoon Antonie Gunther Hij voerde veel portretopdrachten uit, gaf tekenles en modelleerde. Uiteindelijk verhuisde hij vlak voor de oorlog (1939) naar Amsterdam. 1940-1945: Hij weigerde zich in te schrijven bij de ‘Kultuurkamer’; het nationaalsocialistische regime verplichtte beroepskunstenaars zich aan te melden bij de ‘Kultuurkamer’. Wie zich niet inschreef kreeg een beroepsverbod. Amp Smit heeft in de oorlogsjaren gewerkt als reclameontwerper en etaleur bij de levensmiddelenfirma Zijlstra in Amsterdam. Na 1945: De naoorlogse jaren staan in het teken van wederopbouw. Bij gebrek aan een atelier begon hij thuis met emailleren van voorwerpen en plaquettes. Omdat de goudverf giftig was, ging hij vervolgens houtskooltekeningen maken. De houtskooltekeningen hebben een grootse opzet en zijn getekend op krantenpapier. Hij huurde in 1948 een eigen atelier in de Van Der Hoopstraat in Amsterdam en begon twee jaar later (1950) met olieverf te schilderen. Hij trainde zichzelf om met zijn linkerhand te gaan schilderen, omdat zijn rechterhand inmiddels te zeer ging beven door de ziekte van Parkinson. Hierdoor ontstond een andere stijl, waarbij hij o.a. geïnspireerd werd door Picasso, Chagall en Fernand Léger. Thuis maakte hij in de avonduren kleine aquarellen die via Amsterdamse kunsthandels werden verkocht. Als ondersteuning kocht het Rijk vele olieverfschilderijen en aquarellen aan. Hij werd lid van de kunstenaarsverenigingen Arti et Amicitiae, De Onafhankelijke, De Stuwing, en St. Lucas, waar hij geregeld exposeerde. Naast vele tentoonstellingen won hij in 1956 de eerste prijs voor de schilderkunst van het Unesco Centrum Nederland ten gunste van het 10-jarig bestaan. Tot zijn dood in 1976 bleef Amp Smit beroepskunstenaar.

Levensfilosofie

'Eenvoud is onuitputtelijk' is een uitspraak van Krishnamurti en is typerend voor de kunstenaar Amp Smit. Gedurende zijn leven heeft hij een onuitputtelijke inspiratie gehad en die kenmerkt zich door de hoeveelheid kunstwerken die hij gemaakt heeft. Zijn werk heeft als onderwerp De Mens in al zijn dagelijkse bezigheden.

Kunstvormen en technieken

Tekenaar en decorateur

Tekst en plaatjes

Dichter

Gedichten

Plateelschilder en –ontwerper

Tekst en plaatjes

Grafisch ontwerper

Tekst en plaatjes

Beeldhouwer

Tekst en plaatjes

Etaleur/reclameontwerper

Tekst en plaatjes

Houtskooltekenaar

Tekst en plaatjes

Schilder (olieverf en aquarel)

Tekst en plaatjes

Tentoonstellingen

• Vanaf 1950 Arti et Amicitiae; Amsterdam
• 1952 Arti; Nobelstraat 27; Utrecht
• 1956 Oudemanhuispoort; Leiden
• 1957 De Kelder; Hilversum
• 1957 Lustrum studentenvereniging Catena; Leiden
• 1959 De Groene Fles; Almelo
• 1960 Guildhall Galaries; Chicago; USA
• 1967 Gemeentehuis; Weesp
• 1970 Architect Zandstra; Amsterdam
• 1975 Museum ‘t Coopmanshuys; Franeker
• 2016 Museum Gouda; Gouda
• Talloze groepstentoonstellingen van o.a. Arti et Amicitiae; St. Lucas; De Stuwing; De Onafhankelijken.

Bronnen en literatuur

• Pieter Scheen Lexicon deel 2 pag. 358
• C.A. Scharten 1996 pag. 130
• P.M.J.E. Jacobs 2000 deel5 pag 435
• Brievenboek “Kleine Liebe ist Grosse Liebe” 2010
• Monografie van Jan Juffermans 1975
• RKD; Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis Den Haag
• Vormen uit Vuur; Tijdschrift nr. 230 (?????)
• Website Amp Smit; www.ampsmit.nl