Fred Spijkers

Fred Spijkers (17 juni 1946) is een Nederlands maatschappelijk werker en klokkenluider.

Ondeugdelijke landmijnen

Spijkers werkte als bedrijfsmaatschappelijk werker bij het ministerie van Defensie. Toen de mijnexpert Rob Ovaa in 1984 bij een ongeluk met een Nederlandse AP-23 mijn omkwam, kreeg Spijkers opdracht de weduwe, Marjolein Ovaa, te vertellen dat haar man door eigen nalatigheid was omgekomen.

Spijkers vermoedde echter dat mijnen van dat type ondeugdelijk waren omdat er al eerder een dodelijk ongeluk mee was gebeurd waarbij zes dienstplichtigen waren omgekomen. Tijdens het gesprek met de weduwe op 14 september 1984 maakte Spijkers duidelijk dat hij was gestuurd en niet achter zijn boodschap stond. Vervolgens begon hij een onderzoek.

Spijkers ontdekte dat de ondeugdelijkheid van de door Eurometaal geproduceerde mijnen van dit type al sinds 1970 bekend was. Hierop liet zijn chef door de Marine Inlichtingendienst (Marid) en Landmacht Inlichtingendienst (Lamid) een onderzoek uitvoeren naar Spijkers.

Op 13 mei 1986 gaf de Lamid Spijkers de kwalificatie "politiek crimineel" mee. Het jaar daarop werd Spijkers psychiatrisch onderzocht. Hij werd als paranoïde en schizofreen omschreven, en kwam in de WAO terecht. In 1989 werd Spijkers door twee militairen beschoten; het duo kwam er met een disciplinaire straf vanaf. Per 1 september 1998 werd betaling van zijn inkomen en zijn pensioenvoorziening gestaakt.

Strijd tegen Defensie

Na jarenlange strijd volgde bemiddeling door de Nationale Ombudsman en een onderzoek door KPMG. In een zogeheten vaststellingsovereenkomst erkende het ministerie van Defensie op 29 november 2002 dat het Spijkers, de Tweede Kamer, de media en de samenleving achttien jaar lang systematisch had misleid.

Spijkers werd een schadevergoeding toegezegd, plus een vergoeding van juridische en medische kosten. Spijkers zou worden gerehabiliteerd en zijn dossiers zouden worden geschoond van kwalificaties als "politiek crimineel" en "politiek psychiatrisch geval". Ook Marjolein Ovaa en haar twee kinderen kregen een schadevergoeding. Spijkers en Ovaa zouden beiden koninklijk worden onderscheiden. Ook zou Spijkers wachtgeld ontvangen over de periode 1993 - 2011.

Compensatie

Spijkers ontving in 2003 een onbelaste schadevergoeding van 1,6 miljoen euro. Na Kamervragen door het Kamerlid Krista van Velzen zorgde staatssecretaris van Defensie Van der Knaap er alsnog voor dat Spijkers op 27 november 2003 werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Op 29 augustus 2005 liet Van der Knaap de Tweede Kamer weten dat de archiefstukken over Fred Spijkers pas 50 tot 70 jaar na diens dood openbaar zullen worden. Ook meldde Van der Knaap dat hij de juridische en medische kosten van Spijkers niet zou vergoeden.

In september van dat jaar kreeg Spijkers in strijd met de gemaakte afspraken toch een belastingaanslag van 900 duizend euro opgelegd over de toegekende schadevergoeding. Op 18 oktober maakte Spijkers in het programma Nova bekend dat hij enkele jaren eerder door toenmalig staatssecretaris van Defensie Henk van Hoof was bedreigd met "een dodelijk wapen" als hij de stukken waarover hij beschikte naar buiten zou brengen.

Spijkers kreeg in 1999 de door de SP ingestelde Rooie Reus-Prijs. Ook mocht hij in april 2000 met toenmalig FNV-voorzitter Lodewijk de Waal de klokkenluidersmeldlijn van de FNV openen.

Aandacht in de media

Op 27 oktober 2006 verscheen bij uitgeverij De Papieren Tijger het boek 'Een man tegen de staat', waarin journalist Alexander Nijeboer gedetailleerd verslag doet van de hele affaire-Spijkers.

Zo beschrijft het boek hoe bewindslieden in totaal 49 keer de Tweede Kamer voorlogen over deze klokkenluidersaffaire. Van staatssecretaris van Defensie Van der Knaap toont Nijeboer aan dat hij 20 maal de fout in ging bij het inlichten van Kamervragen.

Ook beschrijft het boek hoe Spijkers via een vervalst psychiatrisch rapport door Defensie werd ontslagen. Tot op de dag van vandaag weigert Van der Knaap de destijds gepleegde fraude terug te draaien, ondanks het feit dat dit middels een overeenkomst tussen Spijkers en de Staat in 2002 al werd afgesproken. Het boek werd gepresenteerd op het hoofdkantoor van het FNV, waar vakbondsvoorzitter Agnes Jongerius het eerste exemplaar in ontvangst nam. In haar toespraak pleitte ze voor een betere bescherming van klokkenluiders.

Tevens wordt Fred Spijkers door Lange Frans genoemd in zijn liedje "Kamervragen" dat verscheen op 04 februari 2008.

Universitair onderzoek

Het vakblad 'Openbaar Bestuur' publiceerde vrijdag 7 maart 2008 de uitkomst van een wetenschappelijk onderzoek , uitgevoerd door een team van elf academici onder leiding van de Universitair docent prof. dr. Joep van der Vliet naar de 'klokkenluidersaffaire. Van der Vliet constateerde dat Spijkers' leven 'verwoest' werd 'door toedoen van politieke, bestuurlijke, rechterlijke en ambtelijke gezagsdragers namens de Nederlandse staat'.

Sommige gezagsdragers hebben volgens de onderzoekers hun politieke verantwoordelijkheden en natuurlijke plichten ten opzichte van Spijkers 'op een reeks van manieren grof geschonden'. De onderzoekers benadrukken dat zij daarbij ook doelen op ministers en staatssecretarissen van Defensie en Binnenlandse Zaken, van 1984 tot nu. Zij hadden Spijkers moeten prijzen, stellen de onderzoekers in hun bevindingen. Het ontbreekt de betrokken gezagsdragers aan 'morele moed en waardigheid'. "Ze hebben rechtsstatelijke middelen 23 jaar lang gebruikt om onrecht te begaan en zijn dus 'slecht' of zelfs 'kwaadaardig' wegens de klaarblijkelijke onverschilligheid over dat onrecht." "Zij waren geen hoeders van rechtvaardigheid en van de rechtsstaat, integendeel, ze gebruikten de bevoegdheden die hen ten dienste stonden om de rechten van een burger met voeten te treden."Ministers, staatssecretarissen, hoge ambtenaren, rechters en zelfs de Nationale Ombudsman negeren rechtsstatelijke beginselen en procedures als hun dat uitkomt. Ze doen dat om hun eigen hachje te redden of de vermeende belangen van hun ministerie, of van hun politieke partij te beschermen."

April 2008; Gemeenteraad Culemborg schrijft premier Balkenende brief

Op 23 april 2008 besloot de Culemborgse gemeenteraad unaniem om een brief aan Premier Balkenende te sturen.

De Culemborgse raad vraagt Balkenende in deze brief over zijn eigen schaduw heen te stappen en verantwoordelijkheid te nemen voor een royale en ruimhartige uitvoering van de in 2002 gesloten overeenkomst tussen de Staat en Fred Spijkers.

Half maart schreef de raad ook al een dergelijke brief. De reactie van premier Balkenende op die brief wordt door de plaatselijke politiek als te mager en formalistisch ervaren.

Helft Tweede Kamer verwacht oplossing voor zomer 2008

Zes partijen hebben vrijdag 16 mei in een brief aan staatssecretaris van Defensie Jack de Vries opgeroepen om tot overeenstemming te komen met Fred Spijkers. Dit bevestigde kamerlid Joël Voordewind (ChristenUnie).

De partijen die gezamenlijk de brief hebben opgesteld (PvdA, SP, Groen Links, ChristenUnie, D66 en Groep Verdonk) zijn samen goed voor de helft van het totale aantal Kamerzetels van 150.

Een woordvoerder van het ministerie van Defensie bevestigde de ontvangst van de brief, maar wilde inhoudelijk geen uitspraken doen.

Pieter van Vollenhoven betrokken

Op 17 mei 2008 maakt Pieter van Vollenhoven in het radioprogramma Met het oog op morgen bekend dat hij wil optreden als vertrouwenspersoon van Fred Spijkers als het ministerie van Defensie hem daarom vraagt. Die vraag heeft hij op dat moment nog niet gekregen. Later wel op initiatief van SP-kamerlid Krista van Velzen. Hij stelde in hetzelfde radioprogramma dat als de Onderzoeksraad voor Veiligheid in de jaren tachtig in haar huidige vorm had bestaan, hij als voorzitter de zaak zeer waarschijnlijk onder ogen zou hebben gekregen.

In juli 2008 wordt bekend dat Pieter van Vollenhoven toch niet de vertrouwensman voor klokkenluider Fred Spijkers wordt.

Onder druk van onder anderen premier Balkenende heeft Van Vollenhoven besloten van de zaak af te gaan om niet het onderwerp van discussie te worden.

Eind juli 2008 mengt oud-politicus Willem Aantjes (oud-fractievoorzitter in de Tweede Kamer voor de ARP en het CDA) zich in de discussie, middels een ingezonden stuk met kanttekeningen bij de affaire in het dagblad Trouw .

Officieel is er nog geen nieuwe vertrouwensman voor Spijkers, maar inmiddels houdt FNV-voorzitter Jongerius zich met de zaak bezig. De RVD wil geen mededeling doen over de zaak, maar wijst erop dat er rechtstreeks overleg is tussen Spijkers en het ministerie van Defensie om tot een oplossing te komen.

De Afronding

Inleiding Met de brief van 28 juni 2011 (kenmerk 2011Z13749/2011D34809) heeft de vaste commissie voor Defensie mij verzocht om een reactie op de uitzending van het programma EenVandaag van 22 juni 2011 inzake de heer Spijkers. Hierbij voldoe ik aan dit verzoek.

Het noodlottige ongeval in 1984 en de gebeurtenissen hierna hebben zeer ingrijpende gevolgen gehad voor de familie Ovaa en de heer Spijkers. In 1997 heeft Defensie aansprakelijkheid erkend voor het ongeval. Defensie is in de eerste jaren na het ongeval tekortgeschoten en heeft niet behoorlijk gehandeld. Nadat dit in 1999 door de Nationale ombudsman is vastgesteld, hebben de bewindspersonen van Defensie zich sterk gemaakt voor een oplossing. Ik ben mij bewust van al het leed dat de heer Spijkers is aangedaan en betreur het zeer dat de heer Spijkers het gevoel heeft dat hij deze moeilijke periode nog niet kan afsluiten.

Gezien de lange voorgeschiedenis geef ik hierbij een overzicht van alle maatregelen die sinds 1999 zijn genomen.

Staatssecretaris Van Hoof Op 27 mei 1999 heeft staatssecretaris Van Hoof overleg gevoerd met de vaste commissie voor Defensie over het kritische rapport van de Nationale ombudsman inzake de ongevallen met de AP-23 mijn (Kamerstuk 26 200 X, nr. 36). Tijdens dit overleg heeft de staatssecretaris naar voren gebracht dat hij in redelijkheid en binnen het recht alles wilde doen om in overleg met alle betrokkenen, onder wie de heer Spijkers, tot sluiting van het dossier te komen. In overleg met de betrokkenen is KPMG verzocht een bemiddelende rol te spelen. Begin 2000 heeft KPMG de opdracht gekregen tot een bindend advies te komen om de geschillen definitief te beslechten. Defensie heeft zich op voorhand verbonden aan de uitkomst van dit advies. KPMG heeft de door de heer Spijkers geleden en nog te lijden schade berekend op € 1.600.000,- en heeft partijen geadviseerd een vaststellingsovereenkomst te sluiten. Door een kabinetswisseling heeft staatssecretaris Van Hoof de zaak niet meer zelf kunnen afsluiten.

Staatssecretaris Van der Knaap Tijdens het interpellatiedebat op 28 november 2002 heeft staatssecretaris Van der Knaap uiteengezet dat hij met de Kamer wilde vaststellen dat met de tekening van de vaststellingsovereenkomst het boek gesloten kon worden en de blik weer op de toekomst kon worden gericht. Op 29 november 2002 heeft de staatssecretaris de vaststellingsovereenkomst met de heer Spijkers ondertekend. Hiermee hebben de heer Spijkers en Defensie afgesproken een definitief einde te maken aan alle geschillen en onzekerheden die tussen hen bestonden en hebben zij elkaar over en weer finale kwijting verleend. In de vaststellingsovereenkomst is ook vastgelegd dat Defensie en de heer Spijkers zich ervan bewust zijn dat in de vaststelling van de overeenkomst alle goede en kwade kansen zijn verdisconteerd. In het kader van de vaststellingovereenkomst zijn de volgende handelingen verricht:

· Voor de geleden en nog te lijden materiële en immateriële schade heeft Defensie € 1,6 miljoen betaald aan de heer Spijkers. Voorts heeft Defensie de belastingaanslag van € 308.126,- over het schikkingsbedrag betaald. · De staatssecretaris heeft de heer Spijkers voorgedragen voor een Koninklijke onderscheiding, die hem in 2003 is uitgereikt. · De staatssecretaris heeft de heer Spijkers op 29 november 2002 een excuusbrief gestuurd , waarin hij heeft erkend dat jegens de heer Spijkers nalatig en onzorgvuldig is gehandeld. De staatssecretaris heeft in deze brief zijn oprechte en indringende verontschuldigingen gemaakt. Een kopie van deze brief is personeelsvertrouwelijk gevoegd. · De advocatenkosten van de heer Spijkers zijn vergoed. · De staatssecretaris heeft in 2003 in een brief aan de heer Spijkers verklaard dat hij niet wordt beschouwd als een politiek crimineel en/of als (politiek) psychiatrisch patiënt. Deze brief is eveneens personeelsvertrouwelijk gevoegd.

Staatssecretaris de Vries In 2006 oordeelde de Nationale ombudsman dat Defensie de vaststellingsovereenkomst behoorlijk heeft uitgevoerd. Wel heeft de informatieverstrekking over de Koninklijke onderscheiding en de termijn waarbinnen de administratieve rectificatie naar verwachting zou worden voltooid te wensen overgelaten. De staatssecretaris heeft intensief overlegd met mevrouw Jongerius (FNV) en mevrouw Van Velzen (SP) over de praktische problemen die de heer Spijkers ondervond na de vaststellingsovereenkomst. Op 4 september 2008 heeft hij de heer Spijkers geïnformeerd over de oplossing van deze praktische problemen. Hierbij zette hij uiteen zich zeer bewust te zijn van de belangrijke en bijzondere rol die de heer Spijkers heeft gespeeld en maakte hij duidelijk de woorden in de excuusbrief van zijn ambtsvoorganger volledig te onderschrijven. De Kamer is op dezelfde dag geïnformeerd over de oplossing van de praktische problemen (Kamerstuk 28 686, nr. 10). Defensie heeft in dit kader de volgende kosten aan de heer Spijkers vergoed:

· De advocatenkosten van € 81.000,- die de heer Spijkers na de vaststellingsovereenkomst heeft gemaakt. · De rekening van de vertrouwensarts van € 130.000,-. · Omdat de heer Spijkers de vereiste verklaring over neveninkomsten niet had ingediend, ontving hij vanaf 1998 geen wachtgeld meer. Toen Defensie na bemiddeling van mevrouw Jongerius en mevrouw Van Velzen in 2008 als nog een verklaring over neveninkomsten ontving, kon het wachtgeld worden uitbetaald. Dit was een bedrag van € 280.000,- netto. Hierbij zijn de fiscaal nadelige gevolgen van de nabetaling ineens door Defensie gecompenseerd. · Naar aanleiding van de nabetaling van het wachtgeld is ook de pensioenopbouw van de heer Spijkers door Defensie geregeld, waarbij ook het werknemersdeel van de verschuldigde premie voor rekening van Defensie is gekomen. · Defensie heeft afgezien van de bij de ontslagbeschikking uit 1993 vastgestelde vermindering van het wachtgeld van de heer Spijkers tot bijstandsniveau. Het wachtgeld is gehandhaafd op het hogere niveau tot het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd in juli 2011.

Vermeende psychiatrisering In 1997 heeft de Centrale Raad van Beroep, de hoogste bestuursrechter, geoordeeld dat niet aannemelijk is gemaakt dat er sprake is geweest van psychiatrisering van de heer Spijkers door Defensie. Deze uitspraak is in december 2010 door de Centrale Raad van Beroep bevestigd. In dit verband is het ook van belang dat het handelen van alle betrokken bedrijfsartsen is getoetst door het Centraal Medisch Tuchtcollege. Ik heb dit toegelicht in mijn brief van 7april 2011 (Handelingen TK 2010-2011, Aanhangsel nr. 2138). Daarnaast heeft staatssecretaris Van der Knaap in 2003 in een brief aan de heer Spijkers verklaard dat de heer Spijkers niet wordt beschouwd als een politiek crimineel en/of als (politiek) psychiatrisch patiënt. De heer Spijkers heeft te kennen gegeven er prijs op te stellen dat een verklaring dat Defensie hem niet als politiek crimineel en/of als (politiek) psychiatrisch patiënt beschouwt, wordt opgenomen in het archief. Hierop heeft de staatssecretaris De Vries de brief van de heer Van der Knaap van 2003 aan de heer Spijkers nadrukkelijk bevestigd en zijn de brieven van beide staatssecretarissen opgenomen in het Nationaal Archief. Met de brief van 4 september 2008 is de Kamer hierover geïnformeerd (Kamerstuk 28 686, nr. 10).

Documenten Op grond van een advies van het adviesbureau Deloitte zijn alle documenten met betrekking tot de heer Spijkers, (de nabestaanden van) de heer Ovaa en de ongevallen met antipersoneelmijnen in 1983 en 1984 ondergebracht in het Nationaal Archief. Met de brief van 29 augustus 2005 is de Kamer hierover geïnformeerd (Kamerstuk 26 868, nr. 6). De Nationale ombudsman heeft in zijn rapport van 2006 geoordeeld dat Defensie hiermee op een zorgvuldige wijze invulling heeft gegeven aan de verplichting uit de vaststellingsovereenkomst tot administratieve rectificatie. De heer Spijkers heeft een kopie ontvangen van alle documenten waarop hij recht heeft op grond van de Wet bescherming persoonsgegevens. Op dit moment lopen hierover nog twee door de heer Spijkers aanhangig gemaakte juridische procedures. Ik wacht de uitkomst van deze juridische procedures af.

Ten slotte Ik kan niet anders dan concluderen dat Defensie met de vaststellingsovereenkomst, de excuusbrief en de overige maatregelen al het nodige heeft gedaan om de heer Spijkers recht te doen. De rechter heeft over uiteenlopende aspecten van de zaak geoordeeld en ook de Nationale ombudsman heeft een belangrijke rol in de zaak van de heer Spijkers vervuld. Nu, anno 2011, zie ik in alle redelijkheid dan ook geen grond voor een nieuwe bemiddelingspoging.

DE MINISTER VAN DEFENSIE drs J.S.J Hillen

Externe links

• Nieuwssite met actueel nieuws over de zaak-Spijkers en uitgebreid mediacentrum
• Dossier Fred Spijkers bij het Katholiek Nieuwsblad
• Dagblad De Pers over dossier-Spijkers en onderzoek UvA
• Rapport Nationale Ombudsman
• Dossier gestelde Kamervragen en antwoorden van de staatssecretaris over defensieklokkenluider Fred Spijkers