|
|
| Regel 1: |
Regel 1: |
| {{Infobox artiest
| | # doorverwijzing [[Erik Satie]] |
| | naam = Erik Satie
| |
| | afbeelding = Erik Satie - BNF1.jpeg
| |
| | onderschrift = Erik Satie<br /><small>(foto: Bibliothèque nationale de France)</small>
| |
| | volledige naam = Erik Alfred Leslie Satie
| |
| | bijnaam =
| |
| | geboren = [[17 mei]] [[1866]]
| |
| | overleden = [[1 juli]] [[1925]]
| |
| | land = {{FR}}
| |
| | jaren-actief =
| |
| | genre = [[Klassieke muziek|Klassiek]]
| |
| | beroep = [[Componist]], [[pianist]]
| |
| | instrument =
| |
| | invloed =
| |
| | label =
| |
| | acts =
| |
| | website = [http://www.af.lu.se/~fogwall/satie.html Officiële internetpagina]
| |
| | imdb =
| |
| | amg =
| |
| }}
| |
| '''Erik Alfred Leslie Satie''' ([[Honfleur]], [[17 mei]] [[1866]] - [[Parijs]], [[1 juli]] [[1925]]) was een [[Frankrijk|Frans]] [[lijst van componisten|componist]] en [[pianist]]. Hij leidde het leven van een [[bohemien]]. Hij was een maatschappelijk buitenstaander en werd gezien als een kolderieke zonderling en provocateur. Zijn oeuvre, dat vooral uit piano- en toneelwerken bestaat, geraakte na zijn dood in de vergetelheid. Niettemin oefende hij tijdens zijn leven al invloed uit op andere componisten zoals [[Claude Debussy]], [[Maurice Ravel]], [[Darius Milhaud]], [[Edgar Varese]] en [[Francis Poulenc]], en later ook op [[John Cage]]. De Amerikaan Cage was het ook die in de [[1940-1949|jaren 40]] op de moderniteit van Satie wees en daarmee de aanzet gaf voor een nieuwe receptie van Saties werken. Edgar Varese heeft over Erik Saties muziek gezegd dat deze "hem herinnerde aan [[Dante Alighieri|Dantes]] [[De goddelijke komedie|Inferno]] en hem opviel als een soort van [[elektronische muziek|pre-elektronische muziek]]."<ref>CD boekje: [http://www.discogs.com/Satie-Reinbert-de-Leeuw-The-Early-Piano-Works/release/1682647 Satie "The Early Piano Works"], 1998 Philips Classics, p. 3.</ref>
| |
| | |
| == Levensloop ==
| |
| [[Bestand:MaisonSatie.jpg|thumb|right|250px|Huis van Satie in Honfleur, Normandië]]
| |
| === Jeugd en opleiding ===
| |
| Na privémuzieklessen studeerde Satie vanaf 1879 aan het [[Conservatoire national supérieur de musique]] in Parijs. In 1882 werd hij vanwege zijn zwakke prestaties in de voorbereidingsklas voor piano uitgeschreven, maar vanaf 1883 bezocht hij als gaststudent de colleges over [[harmonieleer|harmonie]]. In 1885 studeerde hij opnieuw in een pianoklas, maar het volgende jaar staakte hij de studie. Van 1905 tot 1908 studeerde hij aan de [[Schola Cantorum]] bij [[Albert Roussel]] en [[Vincent d'Indy]].
| |
| | |
| === Artistieke omgeving ===
| |
| In 1887 vertrok Satie naar [[Montmartre]]. Die plaats, toen nog aan de rand van Parijs gelegen, was rustiek, maar had vele cafés en cabarets en telde daarom ook vele kunstenaars: acrobaten, kunstschilders, muzikanten en schrijvers. Satie genoot van de stimulerende sfeer, deze van alle maatschappelijke dwang bevrijde omgeving. Uit een welgestelde familie afkomstig, leefde hij een groot deel van zijn leven in armoede. Hij was gedwongen om zich als cabaret- en barpianist in leven te houden. Hij trad voornamelijk op voor café- en varietépubliek, bijvoorbeeld in het cabaret [[Le Chat Noir]] en later in de "Auberge du Clou".
| |
| | |
| === Rozenkruiser ===
| |
| In 1889 ontmoette Satie [[Joséphin Péladan]], de grootmeester van de het jaar daarvoor weer opgerichte Orde van de [[Rozenkruisers]]. Aangetrokken door de spirituele mengeling van religie, mystiek en cultus, die uit de middeleeuwen dateerde, en muzikaal geïnspireerd door [[Richard Wagner]], werd hij de huiscomponist van de Orde. In 1892 kwam er een einde aan deze betrekking, omdat hij een andere muzikale voorkeur koesterde. Hij stichtte een eigen kerk, al bleef hij nog wel enige tijd lid van de Rozenkruisers.
| |
| | |
| === Debussy en Ravel ===
| |
| [[Bestand:Satie-lesprit.png|thumb|right|200px|Zelfportret]]
| |
| In 1891 kwam hij in contact met Claude Debussy in de Auberge du Clou; er ontwikkelde zich een levenslange maar niet altijd eenvoudige vriendschap tussen de twee mannen. Ook Maurice Ravel kende Satie goed. Beiden, Debussy en Ravel, zetten zich vanaf 1911 op concerten van de ''Société Musicale Indépendente'' voor Saties werken in en zo kreeg Satie voor het eerst enige waardering bij het publiek.
| |
| | |
| === Compositietechniek ===
| |
| Beïnvloed door de middeleeuwse muziek en bouwkunst componeerde Satie voornamelijk volgens het principe van de bouwdoos. Daarmee vond hij een oplossing voor het probleem van zijn te geringe muziektheoretische kennis. Hij gebruikte enkele ''geprefabriceerde elementen'', die hij onafhankelijk van conventionele parameters als melodiek, ritme en harmoniek, hanteerde. Zonder vaste reeks, vrij inwisselbaar en herhaalbaar, volledig of gedeeltelijk, kon ieder van deze elementen op verschillende toonhoogten aaneengeschakeld worden, zodat een neutrale [[leidtoon]] en daarmee een ''statische'' klankband ontstaat.
| |
| | |
| === Satie en de Moderne ===
| |
| Door zijn toepassing van vrij gecombineerde en repetitieve elementen liep Satie in de jaren 1890 vooruit op een techniek die pas in de tweede helft van de twintigste eeuw belangrijk zou worden, namelijk in de [[Serialisme|seriële muziek]] en de [[aleatorische muziek]]. Zijn gelijkberechtigde en rigoureuze aanwending van eenvoudige middelen stond in scherp contrast met de monumentale, gewichtige compositiestijl van de late romantiek, speciaal met de muziek van [[Richard Wagner]].
| |
| | |
| === Esthetiek ===
| |
| Satie streefde naar een toneelmuziek die niets anders zou zijn dan decor, klinkende sfeer. In 1918 deed hij voor het eerst een poging om dit idee in zijn symfonisch drama ''Socrate'' te realiseren. Hij zelf sprak in 1920 van een ''Musique d'ameublement'' (meubileringsmuziek). Doordat de muziek niets dan klankachtergrond is, die men uitsluitend oppervlakkig of überhaupt niet waarneemt, worden verdubbelingen tussen actie en muziek vermeden. De actie staat op de voorgrond; de muziek is onafhankelijk van welk detail dan ook, maar evoceert de sfeer van een scène.
| |
| | |
| === Satie en Cocteau ===
| |
| In 1916 werd Satie door de kunstschilderes [[Valentine Hugo]] in contact gebracht met de schrijver [[Jean Cocteau]]. De eerste uitvoering van zijn ballet ''Parade'' (voor orkest en [[typemachine]]) dat jaar veroorzaakte een schandaal. Daarmee was in één klap zijn reputatie als componist gevestigd. Satie schreef het ballet samen met [[Jean Cocteau|Cocteau]] en [[Pablo Picasso|Picasso]], voor de Russische impresario [[Serge Diaghilev|Diaghilev]], leider van de [[Ballets Russes]]. Alhoewel zij verschillen van inzicht hadden tijdens de creatie van hun gezamenlijke ballet ''Parade'', zette Cocteau zich in toenemende mate in voor de muziek van Satie en hij droeg met zijn geschriften ertoe bij, dat Satie bij het publiek steeds bekender werd. In 1918 noemde hij de muziek van Satie in zijn «Le coq et l'arlequin» als de eigenlijk moderne en zelfstandig Franse muziek. Zo werd het werk van Satie na de [[Eerste Wereldoorlog]] tot een voorbeeld voor de nieuwe oriëntatie van de Franse muziek.
| |
| | |
| === Satie-school ===
| |
| Door het naar voren halen van Satie door Cocteau interesseerden zich ook jonge musici steeds meer voor zijn muziek, onder meer [[George Auric]], [[Darius Milhaud]], [[Francis Poulenc]], [[Germaine Tailleferre]], [[Arthur Honegger]] en [[Louis Durey]]. Zij werden al spoedig door het publiek als leerlingen van Satie gezien en benoemd als de ''[[Groupe des Six]]''. Satie zelf zag zich niet als koploper van een school; hij wees elke aanhang en de daaruit volgende dwang af.
| |
| | |
| === Werkperiodes ===
| |
| Satie schreef muziek voor [[theater (voorstelling)|theater]] en [[ballet]], en componeerde daarnaast veel [[Piano (instrument)|pianomuziek]]. Zijn composities worden getypeerd als origineel, humoristisch, vaak bizar, en minimalistisch. Zijn muziek wordt wel eens ''[[meubelmuziek]]'' genoemd, omdat Satie haar nadrukkelijk verbond met thema's uit het dagelijks leven. Bovendien ademt Saties muziek de a(nti)-romantiek en kan hij anti-impressionistisch genoemd worden.
| |
| | |
| Zijn oeuvre laat zich grofweg naar tijdsperioden indelen. Vanaf 1884 ontstonden vooral vroege pianowerken en de Rozenkruiser-stukken. In het midden van de jaren 1890 volgde muziek voor het café en het cabaret. Na afloop van zijn contrapuntstudies in 1908 componeerde hij opnieuw hoofdzakelijk pianomuziek. Vanaf 1916 volgde de fase van veelvoudige producties, waaronder balletten, piano- en filmmuziek, liederen en het symfonisch drama ''Socrate''.
| |
| | |
| === Eigen stijl ===
| |
| Satie gaf zijn pianostukken titels als ''Op een boot'', ''Over een lantaarn'', of ''Over een helm''. Hij verfraaide de partituren van deze composities met allerlei geschreven opmerkingen, waarmee hij de uitvoerder aanmoedigde een verhaal te vertellen met zijn muziek.
| |
| | |
| Het is een goed gedocumenteerd feit dat Satie elke werkdag zijn appartement in het achtste arrondissement van [[Parijs]] verliet om de hele stad door te wandelen op weg naar zijn studio (een afstand van ca. vijftien km), waar hij de dag al componerend doorbracht. 's Avonds liep hij de hele afstand weer terug.
| |
| | |
| Velen hebben met Satie gecorrespondeerd. Zij kregen in de regel prompt antwoord, maar na Saties overlijden ontdekte men achter zijn vleugel stapels nooit geopende enveloppen: Satie las zijn post nooit.
| |
| | |
| == Satie en Debussy ==
| |
| Satie en Debussy waren goede vrienden. Debussy zou stukjes Satie in zijn werk hebben overgenomen. Satie was hiervan op de hoogte maar bleef er erg bescheiden onder, getuige onderstaande dialoog uit het boek van Victor-Emile Michelet, ''Les Compagnons de le Hiérophanie'' (1937):
| |
| | |
| Tijdens een concert van Debussy zei iemand tegen Satie:
| |
| | |
| - Hé! Dit is een zin van Debussy die erg op Satie lijkt!
| |
| | |
| Waarop Satie antwoordde:
| |
| | |
| - Ja, het is Satie, maar Debussy doet het veel beter dan ik!
| |
| | |
| == Composities ==
| |
| === Werken voor orkest ===
| |
| * [[1902]] ''The Angora Ox'', voor groot orkest
| |
| * [[1915]] ''La Mer est pleine d'eau...'', voor orkest
| |
| * [[1915]] ''Cinq Grimaces pour "Le Songe..."'', voor orkest
| |
| * [[1916]] ''Fables de la Fontaine'', voor orkest
| |
| * [[1917]]-[[1918]] ''Socrate'', symfonisch drama in 3 delen - première: [[3 april]] [[1918]], Salon van de Prinses Edmond de Polignac (privé); [[7 juni]] [[1920]], Parijs, Salle Erard - tekst: [[Plato (filosoof)|Plato]], in de Franse vertaling van [[Victor Cousin]]
| |
| * [[1921]] ''Alice au Pays de Merveilles'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1921]] ''La Naissance de Vênus'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1921]] ''Supercinéma'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1923]] ''Suite d'Archi danses'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1923]] ''Couleurs'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1923]] ''Paul & Virginie'', voor viool en orkest
| |
| * [[1924]] ''Concurrence'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1924]] ''Quadrille'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1924]] ''Deux petites Choses'' (is verloren gegaan)
| |
| * [[1924]] ''Cinéma'', muziek voor de film van René Clair «Entr'acte»
| |
| | |
| === Missen en gewijde muziek ===
| |
| * [[1894]] ''Messe de la foi'', voor orgel
| |
| * [[1895]] ''Messe des Pauvres'', voor gemengd koor en orgel
| |
| | |
| === Muziektheater ===
| |
| ==== Opera's ====
| |
| {| class="wikitable"
| |
| ! Voltooid in || titel || aktes || première || libretto
| |
| |-
| |
| | [[1899]]-[[1900]] || ''Geneviève de Brabant'' || 3 aktes || [[13 april]] [[1983]], [[Venetië (stad)|Venetië]], Teatro La Fenice || [[José-Patricio Contamine de Latour]]
| |
| |-
| |
| | [[1920]]-[[1923]] || ''Paul et Virginie'' || 3 aktes || || [[Jean Cocteau]] en [[Raimond Radiguet]], naar [[Jacques Henri Bernardin de Saint-Pierre]]
| |
| |-
| |
| | [[1923]] || "Negen scènes nouvelles" tot ''Le Médecon malgré lui'' van [[Charles Gounod]] || 3 actes || [[5 januari]] [[1924]], [[Monte Carlo (Monaco)|Monte Carlo]], [[Monte Carlo Casino]] || [[Jules Barbier]] en [[Michel Carré]], naar [[Molière (schrijver)|Molière]]
| |
| |}
| |
| | |
| ==== Operettes ====
| |
| {| class="wikitable"
| |
| ! Voltooid in || titel || aktes || première || libretto
| |
| |-
| |
| | [[1904]]-[[1906]] || ''Pousse l'amour'' || 1 akte || [[22 november]] [[1907]], [[Parijs]], Comédie-Royale || [[Maurice de Féraudy]] en [[Jean Kolb]]
| |
| |}
| |
| | |
| ==== Balletten ====
| |
| {| class="wikitable"
| |
| ! Voltooid in || titel || aktes || première || libretto || choreografie
| |
| |-
| |
| | [[1892]] || ''Uspud'' || 3 aktes || [[9 mei]] [[1979]], Parijs, [[Opéra-Comique (theater)|Opéra-Comique]] || [[José-Patricio Contamine de Latour]] en de componist ||
| |
| |-
| |
| | [[1913]] || ''Les Pantins dansent'' || || [[18 december]] [[1913]], Parijs, Salle Léon-Poirier || [[Valentine de Saint-Point]] ||
| |
| |-
| |
| | [[1916]]-[[1917]] || '''''Parade''''' || || [[18 mei]] [[1917]], Parijs, Théâtre du Châtelet || [[Jean Cocteau]], [[Pablo Picasso]] en [[Léonide Massine]] ||
| |
| |-
| |
| | [[1924]] || '''''Mercure''''' || 3 taferelen || [[15 juni]] [[1924]], Parijs, La Cigale || [[Comte Etienne de Beaumont]], Pablo Picasso en Léonide Massine ||
| |
| |-
| |
| | [[1924]] || '''''Relâche''''' || || [[4 december]] [[1924]], Parijs, Théâtre des Champs Elysées || [[Francis Picabia]] en [[Jean Börlin]] ||
| |
| |-
| |
| | [[1920]] || ''La Belle Excentrique'' || || [[14 juni]] [[1921]], Parijs, Théâtre du Colisée || van de componist ||
| |
| |}
| |
| | |
| ==== Schouwspel ====
| |
| * [[1891]] ''Le Prince de Byzance'', drame romanesque van [[Joséphin Péladan]], Salut drapeau voor zangstem en piano
| |
| * [[1892]] ''Le Fils des étoiles'', pastorale kaldéene van Joséphin Péladan in 3 aktes (onvoltooid)
| |
| * [[1899]] ''Jack in the Box'', pantomime in 2 aktes van [[Jules Dépaquit]] 3 stukken voor piano -
| |
| * [[1915]] ''Le Songe d'une nuit d'été'', Cinq Grimaces voor orkest naar [[William Shakespeare]], bewerkt van [[Jean Cocteau]] - première: [[17 mei]] [[1926]], Parijs, Théâtre des Champs Elysées
| |
| * [[1923]] ''Statue retrouvée'', divertissement voor trompet en orgel van [[Jean Cocteau]], [[Pablo Picasso]] en [[Léonide Massine]] - première: [[30 mei]] [[1923]], Parijs, 2 rue Duroc
| |
| | |
| ==== Andere toneelwerken ====
| |
| * [[1891]] ''Leit-motiv du "Panthée"'', eenstemmig voor het schouwspel «Le Panthée», naar de roman van Joséphan Péladan
| |
| * [[1892]] ''Le Nazaréen'', drama in 3 aktes, ''Deux Préludes du Nazaréen'', voor piano - tekst: [[Henri Mazel]]
| |
| * [[1892]] ''Le Fils des étoiles'', pastorale kaldéenne in 3 aktes, drie voorspelen voor de aktes "thème décoratif" voor piano - première: [[19 maart]] [[1892]], Parijs, Galérie Durand-Ruel
| |
| * [[1894]] ''Le Fils des Étoiles'', ouverture voor piano voor het gelijknamige toneelstuk van [[Joséphin Péladan]] - (in 1919 door [[Maurice Ravel]] georchestreerd).
| |
| * [[1894]] ''La Porte héroïque du ciel'', drama in 1 akte van [[Jules Bois]], prélude voor piano - première: [[29 mei]] [[1894]], Parijs
| |
| * [[1900]] ''La Mort de Monsieur Mouche'', schouwspel in 3 aktes van [[José-Patricio Contamine de Latour]] (is verloren gegaan) - prélude voor piano
| |
| * [[1913]] ''Le Piège de Méduse'', komedie in 1 aktes van de componist - ''Toutes Petites Danses'' voor piano (in 1921 bewerkt voor klein ensemble) - première: [[24 mei]] [[1921]], Parijs, Théâtre Michel
| |
| * [[1920]] ''Ruffian toujours, truand jamais'', komedie in 3 aktes van [[Max Jacob]] - Musique d'ameublement Zwischenaktmusik voor piano 4-handig, 3 klarinetten en trombone
| |
| *# Chez un bistrot
| |
| *# Un salon
| |
| | |
| === Vocale muziek ===
| |
| * [[1887]] ''Elégie'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1887]] ''Trois Mélodies'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1887]] ''Chanson'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1891]] ''Salut Drapeau!'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1899]] ''Le Veuf'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1899]] ''Un Dîner à l'Elysée'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1907]] ''Rambouillet'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1907]] ''Les Oiseaux'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1907]] ''Marienbad'', voor zangstem en piano
| |
| * [[1907]] ''Psitt! Psitt!'', voor zangstem en piano
| |
| | |
| === Kamermuziek ===
| |
| * [[1891]] ''Le Fils des étoiles'', voor dwarsfluiten en harpen
| |
| * [[1891]] ''Trois Sonneries de la Rose+Croix'', voor trompetten en harpen
| |
| * [[1914]] ''Choses vues à droite et à gauche'', voor viool en piano
| |
| * [[1917]] ''"Embarquement pour Cythère'"'', voor viool en piano
| |
| * [[1919]] ''Marche de Cocagne'', voor twee trompetten
| |
| * [[1923]] ''Divertissement La Statue retrouvée'', voor trompet en orgel
| |
| | |
| === Werken voor piano ===
| |
| * [[1886]] ''Ogives I, II, III, IV''
| |
| * [[1888]] ''Trois Gymnopédies''
| |
| * [[1890]] ''Trois Gnossiennes'' - (Gnossiennes 4 t/m 6 werden postuum gepubliceerd in 1968)
| |
| * [[1891]] ''Première Pensée Rose+Croix''
| |
| * [[1903]] ''Trois morceaux en forme de poire''
| |
| * [[1913]] ''Descriptions Automatiques''
| |
| * [[1914]] ''Sports et divertissements'', 20 pianostukken
| |
| * [[1917]] ''Sonatine bureaucratique''
| |
| * [[1919]] ''Nocturnes I, II, III, IV, V''
| |
| | |
| === Filmmuziek ===
| |
| * [[1924]] ''Entr'acte''
| |
| | |
| {{Bronnen|<references />
| |
| }}
| |
| | |
| == Externe links ==
| |
| * {{fr}} [http://www.af.lu.se/~fogwall/satie.html Officiële internetpagina]
| |
| * {{Link IMSLP|id=Satie%2C_Erik_Alfred_Leslie|cname=Satie}}
| |
| * [http://www.scores4free.com/satie/satie.html Gymnopedies & Gnossiennes Partituren] + audio & MIDI.
| |
| | |
| {{Commonscat|Eric Satie}}
| |
| | |
| {{DEFAULTSORT:Satie, Erik}}
| |
| [[Categorie:Frans componist]]
| |
| [[Categorie:Frans pianist]]
| |
| [[Categorie:Componist van de 19e eeuw]]
| |
| [[Categorie:Componist van de 20e eeuw]]
| |
