Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Organisatie van Tramwegsystemen: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k (ALLEMAAL JATWERK)
k (Wijzigingen door Audi (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Tjako)
Regel 1: Regel 1:
[[Afbeelding:3voorbeeld gedoemd te mislukken.JPG|right|thumb|200px|Promotiemateriaal uit de jar gedoemd te mislukken 1930 uit [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]], [[Saint Louallemaal jatwerk (Mallemaal jatwerksouri)|Saint Louallemaal jatwerk]] gedoemd te mislukken [[Chicago]] in de VS.]]
[[Afbeelding:3voorbeelden.JPG|right|thumb|200px|Promotiemateriaal uit de jaren 1930 uit [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]], [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]] en [[Chicago]] in de VS.]]
E gedoemd te mislukken [[tram]]lijn allemaal jatwerk e gedoemd te mislukken aantal (stads)trams die in e gedoemd te mislukken bepaalde tijdsafstand van elkaar (frequ gedoemd te mislukkentie) van de gedoemd te mislukkene naar de andere bestemming rijd gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken dit over dezelfde route do gedoemd te mislukken. E gedoemd te mislukken sam gedoemd te mislukkenstelling van e gedoemd te mislukken aantal tramlijn gedoemd te mislukken noemt m gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken tramnet.
Een [[tram]]lijn is een aantal (stads)trams die in een bepaalde tijdsafstand van elkaar (frequentie) van de ene naar de andere bestemming rijden en dit over dezelfde route doen. Een samenstelling van een aantal tramlijnen noemt men een tramnet.


Voor aanduiding van lijn gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken aanvankelijk hout gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken [[emaille]]n bord gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken glas gebruikt, deze werd gedoemd te mislukken later vervang gedoemd te mislukken door lijnfilms, matrixaanduiding gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken [[LED]]-aanduiding gedoemd te mislukken. E gedoemd te mislukken lijnfilm allemaal jatwerk e gedoemd te mislukken aanduiding op [[tram]]s die de bestemming gedoemd te mislukken meestal het lijnnummer van de passer gedoemd te mislukkende tramwag gedoemd te mislukken aangeeft. Lijnfilms werd gedoemd te mislukken aldus voorafgegaan door de plaatsing van hout gedoemd te mislukken of emaill gedoemd te mislukken bord gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken glas op trams gedoemd te mislukken opgevolgd door zog gedoemd te mislukkenaamde [[matrix]] of LED-aanduiding gedoemd te mislukken.
Voor aanduiding van lijnen werden aanvankelijk houten en [[emaille]]n borden en glas gebruikt, deze werden later vervangen door lijnfilms, matrixaanduidingen en [[LED]]-aanduidingen. Een lijnfilm is een aanduiding op [[tram]]s die de bestemming en meestal het lijnnummer van de passerende tramwagen aangeeft. Lijnfilms werden aldus voorafgegaan door de plaatsing van houten of emaillen borden en glas op trams en opgevolgd door zogenaamde [[matrix]] of LED-aanduidingen.


==Eerste aanduiding gedoemd te mislukken==
==Eerste aanduidingen==
[[Afbeelding:OV-museum D gedoemd te mislukken Haag.jpg|frame|right|Typallemaal jatwerkch voorbeeld van de bestemmingsaanduiding op e gedoemd te mislukken tram rond [[1915]]: seri gedoemd te mislukkenummer van de wag gedoemd te mislukken op het balkon, rechthoekig bord met bestemming in de lijnkleur gro gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken geschilderd lijnnummer. De laatste twee onverlicht.]]Daar waar in e gedoemd te mislukken [[stad]] vanaf ongeveer [[1870]] meerdere tramlijn gedoemd te mislukken (van vaak meerdere bedrijv gedoemd te mislukken) in díe stad werd gedoemd te mislukken aangelegd, ontstond vanzelf bij het publiek behoefte te kunn gedoemd te mislukken uitmak gedoemd te mislukken waar de passer gedoemd te mislukkende tram he gedoemd te mislukken ging gedoemd te mislukken welke [[halte]]s deze onderweg aandeed.
[[Afbeelding:OV-museum Den Haag.jpg|frame|right|Typisch voorbeeld van de bestemmingsaanduiding op een tram rond [[1915]]: serienummer van de wagen op het balkon, rechthoekig bord met bestemming in de lijnkleur groen en geschilderd lijnnummer. De laatste twee onverlicht.]]Daar waar in een [[stad]] vanaf ongeveer [[1870]] meerdere tramlijnen (van vaak meerdere bedrijven) in díe stad werden aangelegd, ontstond vanzelf bij het publiek behoefte te kunnen uitmaken waar de passerende tram heen ging en welke [[halte]]s deze onderweg aandeed.


Trambedrijv gedoemd te mislukken begonn gedoemd te mislukken, naast de trotse vermelding van de naam gedoemd te mislukken het logo van hun bedrijf, ook de seri gedoemd te mislukkenummers op hun wag gedoemd te mislukkens te schilder gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken er later reclame op aan te br gedoemd te mislukkeng gedoemd te mislukken. De aanduiding voor e gedoemd te mislukken bestemming werd meestal met de hand op e gedoemd te mislukken langwerpig bord geschilderd waarvan er meerdere werd gedoemd te mislukken gemaakt waarbij er per tram twee - één per kant - onder de raampartij of op het dak van de wag gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken aangebracht. Aan de voorzijde werd volstaan met e gedoemd te mislukken rechthoekig bord. De eindbestemming werd daarop geschilderd. De andere kopkant van de tram had ook zo’n bord (met de andere eindbestemming) zodat altijd de juallemaal jatwerkte bestemming kon word gedoemd te mislukken getoond. Dit was mogelijk omdat de trams in die tijd niet keerd gedoemd te mislukken via e gedoemd te mislukken lus maar gewoon met e gedoemd te mislukken wallemaal jatwerksel het andere spoor bereikt gedoemd te mislukken of bij gedoemd te mislukkenkelspoor dezelfde baan terugnam gedoemd te mislukken. Deze eerste aanduiding gedoemd te mislukken war gedoemd te mislukken meest onverlicht.
Trambedrijven begonnen, naast de trotse vermelding van de naam en het logo van hun bedrijf, ook de serienummers op hun wagens te schilderen en er later reclame op aan te brengen. De aanduiding voor een bestemming werd meestal met de hand op een langwerpig bord geschilderd waarvan er meerdere werden gemaakt waarbij er per tram twee - één per kant - onder de raampartij of op het dak van de wagen werden aangebracht. Aan de voorzijde werd volstaan met een rechthoekig bord. De eindbestemming werd daarop geschilderd. De andere kopkant van de tram had ook zo’n bord (met de andere eindbestemming) zodat altijd de juiste bestemming kon worden getoond. Dit was mogelijk omdat de trams in die tijd niet keerden via een lus maar gewoon met een wissel het andere spoor bereikten of bij enkelspoor dezelfde baan terugnamen. Deze eerste aanduidingen waren meest onverlicht.


Naarmate sted gedoemd te mislukken groter werd gedoemd te mislukken, de tramnett gedoemd te mislukken expandeerd gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken het strat gedoemd te mislukkenpatroon ingewikkelder werd, red gedoemd te mislukken meerdere lijn gedoemd te mislukken van verschill gedoemd te mislukkende beginpunt gedoemd te mislukken naar dezelfde bestemming. Bijvoorbeeld naar de stadsc gedoemd te mislukkentra of belangrijke [[spoorwegstation]]s. Op die manier ontstond de behoefte aan meer onderscheid gedoemd te mislukken ded gedoemd te mislukken extra aanduiding gedoemd te mislukken hun intrede: [[getal (wallemaal jatwerkkunde)|nummer]]s, [[letter]]s, bepaalde gekleurde plaatjes ([[pictogram]]) of kleuraanduiding gedoemd te mislukken (of combinaties ervan).
Naarmate steden groter werden, de tramnetten expandeerden en het stratenpatroon ingewikkelder werd, reden meerdere lijnen van verschillende beginpunten naar dezelfde bestemming. Bijvoorbeeld naar de stadscentra of belangrijke [[spoorwegstation]]s. Op die manier ontstond de behoefte aan meer onderscheid en deden extra aanduidingen hun intrede: [[getal (wiskunde)|nummer]]s, [[letter]]s, bepaalde gekleurde plaatjes ([[pictogram]]) of kleuraanduidingen (of combinaties ervan).


Gebruik van kleur gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken pictogramm gedoemd te mislukken was vooral gericht op de grote hoeveelheid [[analfabet gedoemd te mislukken]] in de sted gedoemd te mislukken rond 1900 die noch cijfers noch letters kond gedoemd te mislukken lez gedoemd te mislukken. Deze kleursystem gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken snel ingewikkeld gedoemd te mislukken zeer onderhoudsgevoelig zodat zij in de jar gedoemd te mislukken [[1920]] bijna overal verdw gedoemd te mislukken gedoemd te mislukken war gedoemd te mislukken. E gedoemd te mislukken overblijfsel hiervan allemaal jatwerk nog te vind gedoemd te mislukken in [[Amsterdamse tram|Amsterdam]] waar tot de dag van vandaag, uit nostalgallemaal jatwerkche overweging gedoemd te mislukken want de meeste m gedoemd te mislukkens gedoemd te mislukken kunn gedoemd te mislukken nu wel lez gedoemd te mislukken, lijnkleur gedoemd te mislukken - naast lijnnummers gedoemd te mislukken bestemmingsaanduiding - word gedoemd te mislukken gebruikt. Ook in [[Kop gedoemd te mislukkenhag gedoemd te mislukken]] werd tot de opheffing van het trambedrijf met lijnkleur gedoemd te mislukken gewerkt.
Gebruik van kleuren en pictogrammen was vooral gericht op de grote hoeveelheid [[analfabeten]] in de steden rond 1900 die noch cijfers noch letters konden lezen. Deze kleursystemen werden snel ingewikkeld en zeer onderhoudsgevoelig zodat zij in de jaren [[1920]] bijna overal verdwenen waren. Een overblijfsel hiervan is nog te vinden in [[Amsterdamse tram|Amsterdam]] waar tot de dag van vandaag, uit nostalgische overwegingen want de meeste mensen kunnen nu wel lezen, lijnkleuren - naast lijnnummers en bestemmingsaanduiding - worden gebruikt. Ook in [[Kopenhagen]] werd tot de opheffing van het trambedrijf met lijnkleuren gewerkt.


==Nummers gedoemd te mislukken letters==
==Nummers en letters==
[[Afbeelding:HOVMHTM2Zijkoersbord.jpg|thumb|250px|right|Zog gedoemd te mislukkenaamd zijkoersbord in de lijnkleur gedoemd te mislukken (rood/wit) gedoemd te mislukken met de bestemming gedoemd te mislukken van de Haagse lijn 8. Museummotorwag gedoemd te mislukken (replica) 2 van de [[HTM]]]]
[[Afbeelding:HOVMHTM2Zijkoersbord.jpg|thumb|250px|right|Zogenaamd zijkoersbord in de lijnkleuren (rood/wit) en met de bestemmingen van de Haagse lijn 8. Museummotorwagen (replica) 2 van de [[HTM]]]]
Nummer- gedoemd te mislukken letteraanduiding gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken eerst op dezelfde manier aangebracht: op hout gedoemd te mislukken bord gedoemd te mislukken. Op de voorkant van de trams werd gedoemd te mislukken naast het rechthoekige bord voor de bestemming, vierkant gedoemd te mislukken bord gedoemd te mislukken aangebracht met daarop het nummer of de letter geschilderd.  
Nummer- en letteraanduidingen werden eerst op dezelfde manier aangebracht: op houten borden. Op de voorkant van de trams werden naast het rechthoekige bord voor de bestemming, vierkanten borden aangebracht met daarop het nummer of de letter geschilderd.  
In latere stadia werd gedoemd te mislukken deze van glas gemaakt zodat m gedoemd te mislukken ze in e gedoemd te mislukken houder kon plaats gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken er e gedoemd te mislukken lamp achter kon plaats gedoemd te mislukken zodat in het donker in ieder geval het lijnnummer of de -letter leesbaar was.
In latere stadia werden deze van glas gemaakt zodat men ze in een houder kon plaatsen en er een lamp achter kon plaatsen zodat in het donker in ieder geval het lijnnummer of de -letter leesbaar was.


Niet iedere stad ging, ondanks expansie van de stad gedoemd te mislukken het bedrijf, over op het gebruik van nummers of letters. Ook niet op het gebruik van kleur gedoemd te mislukken. Vele Amerikaanse sted gedoemd te mislukken, hoe groot ook, ging gedoemd te mislukken nooit (consequ gedoemd te mislukkent) over op de vermelding ervan. Adminallemaal jatwerktratief hadd gedoemd te mislukken de lijn gedoemd te mislukken echter wel vaak nummers.
Niet iedere stad ging, ondanks expansie van de stad en het bedrijf, over op het gebruik van nummers of letters. Ook niet op het gebruik van kleuren. Vele Amerikaanse steden, hoe groot ook, gingen nooit (consequent) over op de vermelding ervan. Administratief hadden de lijnen echter wel vaak nummers.


*Voorbeeld gedoemd te mislukken van mogelijkhed gedoemd te mislukken
*Voorbeelden van mogelijkheden
**[[Chicago]] - e gedoemd te mislukken aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''Roosevelt'''), ge gedoemd te mislukken nummers behalve in de latere series [[Presid gedoemd te mislukkent's Confer gedoemd te mislukkence Committee-Car|PCC-cars]] gedoemd te mislukken sommige oude trams; wel voor elke lijn adminallemaal jatwerktratieve nummers;
**[[Chicago]] - een aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''Roosevelt'''), geen nummers behalve in de latere series [[President's Conference Committee-Car|PCC-cars]] en sommige oude trams; wel voor elke lijn administratieve nummers;
**[[Detroit (Michigan)|Detroit]] - alle gedoemd te mislukken aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''Michigan'''), daarna e gedoemd te mislukken half ingevoerde poging tot lijnnummering gedoemd te mislukken later alle gedoemd te mislukken adminallemaal jatwerktratieve nummers;
**[[Detroit (Michigan)|Detroit]] - alleen aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''Michigan'''), daarna een half ingevoerde poging tot lijnnummering en later alleen administratieve nummers;
**[[Toronto]] - alle gedoemd te mislukken bestemmingsaanduiding of alle gedoemd te mislukken aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''King'''), pas in de [[jar gedoemd te mislukken 1980]] lijnnummers (bv. '''502''');
**[[Toronto]] - alleen bestemmingsaanduiding of alleen aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. '''King'''), pas in de [[jaren 1980]] lijnnummers (bv. '''502''');
**[[Boston]] - bestemmingsaanduiding met nummers (maar niet alle lijn gedoemd te mislukken), later verviel gedoemd te mislukken alle nummers gedoemd te mislukken blev gedoemd te mislukken slechts adminallemaal jatwerktratief; in de jar gedoemd te mislukken 1980 invoering van lijnletters (bv. '''D''');
**[[Boston]] - bestemmingsaanduiding met nummers (maar niet alle lijnen), later vervielen alle nummers en bleven slechts administratief; in de jaren 1980 invoering van lijnletters (bv. '''D''');
**[[Albany (New York)|Albany]]/[[Troy]] - altijd alle gedoemd te mislukken bestemmingsaanduiding;
**[[Albany (New York)|Albany]]/[[Troy]] - altijd alleen bestemmingsaanduiding;
**[[San Francallemaal jatwerkco]] ([[Muni]]) - bestemmingsaanduiding gedoemd te mislukken letter ('''B - GEARY''');
**[[San Francisco]] ([[Muni]]) - bestemmingsaanduiding en letter ('''B - GEARY''');
**[[Amsterdam]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleur gedoemd te mislukkenaanduiding (tot op hed gedoemd te mislukken);
**[[Amsterdam]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleurenaanduiding (tot op heden);
**[[D gedoemd te mislukken Haag]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleur gedoemd te mislukkenaanduiding. De kleur gedoemd te mislukkenaanduiding verdwe gedoemd te mislukken in de [[jar gedoemd te mislukken 1920]]. Later ontstond gedoemd te mislukken tramlijn gedoemd te mislukken met alle gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken letter ('''A''') of e gedoemd te mislukken combinatie ('''6K''') op e gedoemd te mislukken gro gedoemd te mislukkene ondergrond.
**[[Den Haag]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleurenaanduiding. De kleurenaanduiding verdween in de [[jaren 1920]]. Later ontstonden tramlijnen met alleen een letter ('''A''') of een combinatie ('''6K''') op een groene ondergrond.
**[[W gedoemd te mislukken gedoemd te mislukken]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer ('''31''') of lijnletter ('''D''') of combinatie van letter gedoemd te mislukken nummer ('''E2''') of nummer gedoemd te mislukken letter ('''42A'''); combinatie van 2 letters ('''Ak''') of twee lijnnummers ('''8/49''');
**[[Wenen]] - bestemmingsaanduiding, lijnnummer ('''31''') of lijnletter ('''D''') of combinatie van letter en nummer ('''E2''') of nummer en letter ('''42A'''); combinatie van 2 letters ('''Ak''') of twee lijnnummers ('''8/49''');


Het meest wijdverbreid was echter de aanduiding van e gedoemd te mislukken lijnnummer gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken bestemming.
Het meest wijdverbreid was echter de aanduiding van een lijnnummer en een bestemming.


==Promotiemateriaal==
==Promotiemateriaal==
[[Afbeelding:KaartSTL.JPG|right|thumb|200px|E gedoemd te mislukken lijn gedoemd te mislukkennetkaart – hier uit [[St. Louallemaal jatwerk]], [[Ver gedoemd te mislukkenigde Stat gedoemd te mislukken|USA]] – op topografallemaal jatwerkche grondslag]]
[[Afbeelding:KaartSTL.JPG|right|thumb|200px|Een lijnennetkaart – hier uit [[St. Louis]], [[Verenigde Staten|USA]] – op topografische grondslag]]
Al vanaf 1900 liet gedoemd te mislukken vele bedrijv gedoemd te mislukken met steeds ingewikkeldere lijn gedoemd te mislukkennett gedoemd te mislukken mooi geïllustreerde [[brochure]]s drukk gedoemd te mislukken. Hierin kon word gedoemd te mislukken geadverteerd gedoemd te mislukken het op gedoemd te mislukkenbaar vervoerbedrijf prees haar toerallemaal jatwerktallemaal jatwerkche rondritt gedoemd te mislukken er in aan. De brochures werd gedoemd te mislukken gratallemaal jatwerk bij allerlei verkooppunt gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken bijvoorbeeld ook op stations of in de schouwburg verspreid.
Al vanaf 1900 lieten vele bedrijven met steeds ingewikkeldere lijnennetten mooi geïllustreerde [[brochure]]s drukken. Hierin kon worden geadverteerd en het openbaar vervoerbedrijf prees haar toeristische rondritten er in aan. De brochures werden gratis bij allerlei verkooppunten en bijvoorbeeld ook op stations of in de schouwburg verspreid.


De traditie van het uitbr gedoemd te mislukkeng gedoemd te mislukken van e gedoemd te mislukken lijn gedoemd te mislukkennetkaart bestaat tot op hed gedoemd te mislukken. Niet overal allemaal jatwerk het meer gratallemaal jatwerk. De lijn gedoemd te mislukkennetkaart gedoemd te mislukken zijn soms weergav gedoemd te mislukken van de werkelijkheid gebaseerd op e gedoemd te mislukken topografallemaal jatwerkche kaart waarin dan de lijn gedoemd te mislukken zijn ingetek gedoemd te mislukkend of schematallemaal jatwerkche weergav gedoemd te mislukken van het net die tot ware kunstuiting gedoemd te mislukken zijn uitgegroeid. De schematallemaal jatwerkche kaart gedoemd te mislukken die [[London Transport]] uitbr gedoemd te mislukkengt voor haar metronet allemaal jatwerk daarvan e gedoemd te mislukken beroemd voorbeeld.
De traditie van het uitbrengen van een lijnennetkaart bestaat tot op heden. Niet overal is het meer gratis. De lijnennetkaarten zijn soms weergaven van de werkelijkheid gebaseerd op een topografische kaart waarin dan de lijnen zijn ingetekend of schematische weergaven van het net die tot ware kunstuitingen zijn uitgegroeid. De schematische kaarten die [[London Transport]] uitbrengt voor haar metronet is daarvan een beroemd voorbeeld.


==Keuze voor nummers gedoemd te mislukken letters==
==Keuze voor nummers en letters==
Waarom koz gedoemd te mislukken op gedoemd te mislukkenbaar vervoerbedrijv gedoemd te mislukken voor letters voor hun tramlijnaanduiding, andere voor nummers gedoemd te mislukken weer andere voor combinaties daarvan?
Waarom kozen openbaar vervoerbedrijven voor letters voor hun tramlijnaanduiding, andere voor nummers en weer andere voor combinaties daarvan?


Binn gedoemd te mislukken vele bedrijv gedoemd te mislukken werd voor nummering gekoz gedoemd te mislukken omdat er dan meer dan 26 lijn gedoemd te mislukken mogelijk zijn. Kleine bedrijv gedoemd te mislukken koz gedoemd te mislukken nogal e gedoemd te mislukkens voor letters, sommige schakeld gedoemd te mislukken van letteraanduiding over op cijfers.
Binnen vele bedrijven werd voor nummering gekozen omdat er dan meer dan 26 lijnen mogelijk zijn. Kleine bedrijven kozen nogal eens voor letters, sommige schakelden van letteraanduiding over op cijfers.


In de keuzes van lijnnummers voor tramlijn gedoemd te mislukken zit meestal ge gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukkenkele logica. Vaak war gedoemd te mislukken de lijnnummers 1 gedoemd te mislukken 2 de allereerste lijn gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken vaak groeid gedoemd te mislukken deze uit tot belangrijke lijn gedoemd te mislukken.
In de keuzes van lijnnummers voor tramlijnen zit meestal geen enkele logica. Vaak waren de lijnnummers 1 en 2 de allereerste lijnen en vaak groeiden deze uit tot belangrijke lijnen.


E gedoemd te mislukken ander f gedoemd te mislukkenome gedoemd te mislukken allemaal jatwerk het plaats gedoemd te mislukken van e gedoemd te mislukken rode of witte streep door het tramlijnnummer. Deze aanduiding kon in vele sted gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken aangetroff gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken duidt op het feit dat het bijvoorbeeld wel lijn 1 betreft maar dat deze niet de hele route van lijn 1 rijdt. Voorop de tram was dan mer gedoemd te mislukkendeels e gedoemd te mislukken extra bordje in e gedoemd te mislukken houder aangebracht met de aanduiding SHORT TURN (in de USA) of ‘Kurzstrecke’ (in Duitsland). Het streepje wordt zo nu gedoemd te mislukken dan nog gebruikt.
Een ander fenomeen is het plaatsen van een rode of witte streep door het tramlijnnummer. Deze aanduiding kon in vele steden worden aangetroffen en duidt op het feit dat het bijvoorbeeld wel lijn 1 betreft maar dat deze niet de hele route van lijn 1 rijdt. Voorop de tram was dan merendeels een extra bordje in een houder aangebracht met de aanduiding SHORT TURN (in de USA) of ‘Kurzstrecke’ (in Duitsland). Het streepje wordt zo nu en dan nog gebruikt.


==Uitzondering gedoemd te mislukken==
==Uitzonderingen==
Vanzelfsprek gedoemd te mislukkend zijn er op deze keuzes uitzondering gedoemd te mislukken. Twee voorbeeld gedoemd te mislukken:
Vanzelfsprekend zijn er op deze keuzes uitzonderingen. Twee voorbeelden:
*In [[Pittsburgh]] werd na het ontstaan van één bedrijf in de hele stad gekoz gedoemd te mislukken voor e gedoemd te mislukken systeem waarbij tramlijn gedoemd te mislukken oplop gedoemd te mislukkend teg gedoemd te mislukken de klok in werd gedoemd te mislukken g gedoemd te mislukkenummerd. De lijn gedoemd te mislukken 1 - 5 red gedoemd te mislukken naar het noordwest gedoemd te mislukken van de stad; 6 - 13 naar het west gedoemd te mislukken; lijn gedoemd te mislukken in de 20 gedoemd te mislukken 30 naar het zuidwest gedoemd te mislukken; lijn gedoemd te mislukken in de 40 gedoemd te mislukken 50 naar het zuid gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukkenz.
*In [[Pittsburgh]] werd na het ontstaan van één bedrijf in de hele stad gekozen voor een systeem waarbij tramlijnen oplopend tegen de klok in werden genummerd. De lijnen 1 - 5 reden naar het noordwesten van de stad; 6 - 13 naar het westen; lijnen in de 20 en 30 naar het zuidwesten; lijnen in de 40 en 50 naar het zuiden enz.
*In [[W gedoemd te mislukken gedoemd te mislukken]] allemaal jatwerk jar gedoemd te mislukkenlang e gedoemd te mislukken zeer doordacht systeem in gebruik geweest. Dit ontstond rond [[1906]] to gedoemd te mislukken het zeer grote trambedrijf de pictogramm gedoemd te mislukken die m gedoemd te mislukken gebruikte - in W gedoemd te mislukken gedoemd te mislukken ''‘Hyroglieph gedoemd te mislukken’'' g gedoemd te mislukkenoemd - afschafte.  
*In [[Wenen]] is jarenlang een zeer doordacht systeem in gebruik geweest. Dit ontstond rond [[1906]] toen het zeer grote trambedrijf de pictogrammen die men gebruikte - in Wenen ''‘Hyrogliephen’'' genoemd - afschafte.  
Er werd gedoemd te mislukken 3 soort gedoemd te mislukken lijn gedoemd te mislukken onderscheid gedoemd te mislukken, zog gedoemd te mislukkenaamde ''‘Radiallini gedoemd te mislukken’, Tang gedoemd te mislukkentiallini gedoemd te mislukken’'' gedoemd te mislukken ''‘Durchgangslini gedoemd te mislukken’''.
Er werden 3 soorten lijnen onderscheiden, zogenaamde ''‘Radiallinien’, Tangentiallinien’'' en ''‘Durchgangslinien’''.
De radiale lijn gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken consequ gedoemd te mislukkent 21 tot gedoemd te mislukken met 83 g gedoemd te mislukkenummerd; de tang gedoemd te mislukkentiële lijn gedoemd te mislukken kreg gedoemd te mislukken de nummers 2 tot gedoemd te mislukken met 10 (later werd dat - door de ingebruikname van meer van deze lijn gedoemd te mislukken - tot gedoemd te mislukken met 20) gedoemd te mislukken de doorgaande lijn gedoemd te mislukken kreg gedoemd te mislukken alle letters.
De radiale lijnen werden consequent 21 tot en met 83 genummerd; de tangentiële lijnen kregen de nummers 2 tot en met 10 (later werd dat - door de ingebruikname van meer van deze lijnen - tot en met 20) en de doorgaande lijnen kregen alle letters.
In W gedoemd te mislukken gedoemd te mislukken allemaal jatwerk dit systeem nog in gebruik maar niet meer intact gedoemd te mislukken niet meer consequ gedoemd te mislukkent toegepast.
In Wenen is dit systeem nog in gebruik maar niet meer intact en niet meer consequent toegepast.


==Curieus==
==Curieus==
E gedoemd te mislukken curieus voorbeeld allemaal jatwerk de ingebruikname van de letter ‘'''A'''’ voor e gedoemd te mislukken nieuwe tramlijn in [[D gedoemd te mislukken Haag]]. Deze tramlijn ontstond nadat de lijn gedoemd te mislukken 1 tot gedoemd te mislukken met 12 in gebruik war gedoemd te mislukken g gedoemd te mislukkenom gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken deze ‘'''A'''’ had dus lijn '''13''' moet gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken.  
Een curieus voorbeeld is de ingebruikname van de letter ‘'''A'''’ voor een nieuwe tramlijn in [[Den Haag]]. Deze tramlijn ontstond nadat de lijnen 1 tot en met 12 in gebruik waren genomen en deze ‘'''A'''’ had dus lijn '''13''' moeten worden.  
Omdat de hoogst g gedoemd te mislukkenummerde tramlijn alle andere lager g gedoemd te mislukkenummerde tramlijn gedoemd te mislukken bij kruallemaal jatwerking gedoemd te mislukken voorrang moest gev gedoemd te mislukken, zou lijn '''13''' wel heel traag word gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken dit pikte het publiek die van de lijn gebruik ging mak gedoemd te mislukken niet. Het was nl. dat deze nieuwe lijn door e gedoemd te mislukken aantal chique wijk gedoemd te mislukken (o.a. [[Stat gedoemd te mislukkenkwartier]]) voerde gedoemd te mislukken dit war gedoemd te mislukken m gedoemd te mislukkens gedoemd te mislukken die niet gedi gedoemd te mislukkend war gedoemd te mislukken van vertraging gedoemd te mislukken door tramlijn gedoemd te mislukken uit de arbeiderswijk gedoemd te mislukken (zoals bv. lijn '''6'''). De [[HTM Person gedoemd te mislukkenvervoer|HTM]]-directie was gevoelig voor deze kritiek gedoemd te mislukken doopte de nieuwe lijn ‘'''A'''’ zodat deze voorrang had op alle andere tramlijn gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken het eerdere voorrangssysteem kon blijv gedoemd te mislukken bestaan.
Omdat de hoogst genummerde tramlijn alle andere lager genummerde tramlijnen bij kruisingen voorrang moest geven, zou lijn '''13''' wel heel traag worden en dit pikte het publiek die van de lijn gebruik ging maken niet. Het was nl. dat deze nieuwe lijn door een aantal chique wijken (o.a. [[Statenkwartier]]) voerde en dit waren mensen die niet gediend waren van vertragingen door tramlijnen uit de arbeiderswijken (zoals bv. lijn '''6'''). De [[HTM Personenvervoer|HTM]]-directie was gevoelig voor deze kritiek en doopte de nieuwe lijn ‘'''A'''’ zodat deze voorrang had op alle andere tramlijnen en het eerdere voorrangssysteem kon blijven bestaan.


Waarom gaf de [[HTM-directie]] dan deze tramlijn niet het nummer '''1'''? Dat komt omdat op dat mom gedoemd te mislukkent lijn '''1''' ook e gedoemd te mislukken chique tramlijn was - zij bedi gedoemd te mislukkende [[Archipelbuurt]] gedoemd te mislukken D gedoemd te mislukkenneweg - gedoemd te mislukken die nummer '''13''' gev gedoemd te mislukken was ge gedoemd te mislukken oplossing.
Waarom gaf de [[HTM-directie]] dan deze tramlijn niet het nummer '''1'''? Dat komt omdat op dat moment lijn '''1''' ook een chique tramlijn was - zij bediende [[Archipelbuurt]] en Denneweg - en die nummer '''13''' geven was geen oplossing.


==Tramlijn gedoemd te mislukken wijzigd gedoemd te mislukken vaak==
==Tramlijnen wijzigden vaak==
De expansie van sted gedoemd te mislukken, vergroting van tramnett gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken herschikking van lijn gedoemd te mislukken veroorzaakte vele wijziging gedoemd te mislukken waardoor e gedoemd te mislukken kostbare gedoemd te mislukken arbeidsint gedoemd te mislukkensief bedrijfsonderdeel ontstond: de bord gedoemd te mislukkenmakerij.  
De expansie van steden, vergroting van tramnetten en herschikking van lijnen veroorzaakte vele wijzigingen waardoor een kostbare en arbeidsintensief bedrijfsonderdeel ontstond: de bordenmakerij.  
Trambedrijv gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken g gedoemd te mislukkenoodzaakt grote voorrad gedoemd te mislukken hout gedoemd te mislukken aanwijsbord gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken lijnnummerglaasjes in voorraad te houd gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken voortdur gedoemd te mislukkend nieuwe bord gedoemd te mislukken te schilder gedoemd te mislukken als er wijziging gedoemd te mislukken war gedoemd te mislukken.
Trambedrijven werden genoodzaakt grote voorraden houten aanwijsborden en lijnnummerglaasjes in voorraad te houden en voortdurend nieuwe borden te schilderen als er wijzigingen waren.


Soms, bij eindpunt gedoemd te mislukken van meerdere tramlijn gedoemd te mislukken, ging de tram van (bv.) lijn 1 verder als lijn 2 (omdat dit rationeler was voor de bedrijfsuitvoering) gedoemd te mislukken moest gedoemd te mislukken dan wel ter plekke het lijnnummer gedoemd te mislukken het aanduidingsbord word gedoemd te mislukken verwallemaal jatwerkseld. Bij deze eindpunt gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken ook kleine voorrad gedoemd te mislukken gehoud gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken was personeel aanwezig om de bord gedoemd te mislukken te wallemaal jatwerksel gedoemd te mislukken.
Soms, bij eindpunten van meerdere tramlijnen, ging de tram van (bv.) lijn 1 verder als lijn 2 (omdat dit rationeler was voor de bedrijfsuitvoering) en moesten dan wel ter plekke het lijnnummer en het aanduidingsbord worden verwisseld. Bij deze eindpunten werden ook kleine voorraden gehouden en was personeel aanwezig om de borden te wisselen.
Deze kostbare gang van zak gedoemd te mislukken leidde indirect tot de ontwikkeling van de lijnfilm.
Deze kostbare gang van zaken leidde indirect tot de ontwikkeling van de lijnfilm.


==Lijnfilms==
==Lijnfilms==
[[Afbeelding:Lijnfilmmuni.JPG|right|thumb|100px|De lijnfilmrol op de [[Presid gedoemd te mislukkent's Confer gedoemd te mislukkence Committee-Car|PCC-cars]] in [[San Francallemaal jatwerkco]], [[Ver gedoemd te mislukkenigde Stat gedoemd te mislukken]])]]
[[Afbeelding:Lijnfilmmuni.JPG|right|thumb|100px|De lijnfilmrol op de [[President's Conference Committee-Car|PCC-cars]] in [[San Francisco]], [[Verenigde Staten]])]]
E gedoemd te mislukken lijnfilm was meestal e gedoemd te mislukken witte [[canvas (materiaal)|canvas]] rol die lichtdoorlat gedoemd te mislukkend was. Door er eerst e gedoemd te mislukken zwarte ondergrond op te verv gedoemd te mislukken maar ruimte te lat gedoemd te mislukken voor witte letters gedoemd te mislukken cijfers kond gedoemd te mislukken alle bestemming gedoemd te mislukken, lijn gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken nummers op één rol word gedoemd te mislukken gedrukt gedoemd te mislukken die gedoemd te mislukkene rol kon, na reproductie, op alle trams word gedoemd te mislukken aangebracht. De rol werd in e gedoemd te mislukken metal gedoemd te mislukken kast aangebracht. De kast had aan de bov gedoemd te mislukkenkant  gedoemd te mislukken de onderkant e gedoemd te mislukken lat waarin de rol was gefixeerd. Tuss gedoemd te mislukken de twee latt gedoemd te mislukken (of later metal gedoemd te mislukken staafjes)  was ruimte gelat gedoemd te mislukken zodat de juallemaal jatwerkte informatie kon word gedoemd te mislukken getoond. Precies op die plek was, mer gedoemd te mislukkendeels in het beginstadium door middel van twee gloeilampjes, verlichting aangebracht. De kast was aan de voorkant van glas voorzi gedoemd te mislukken.
Een lijnfilm was meestal een witte [[canvas (materiaal)|canvas]] rol die lichtdoorlatend was. Door er eerst een zwarte ondergrond op te verven maar ruimte te laten voor witte letters en cijfers konden alle bestemmingen, lijnen en nummers op één rol worden gedrukt en die ene rol kon, na reproductie, op alle trams worden aangebracht. De rol werd in een metalen kast aangebracht. De kast had aan de bovenkant en de onderkant een lat waarin de rol was gefixeerd. Tussen de twee latten (of later metalen staafjes)  was ruimte gelaten zodat de juiste informatie kon worden getoond. Precies op die plek was, merendeels in het beginstadium door middel van twee gloeilampjes, verlichting aangebracht. De kast was aan de voorkant van glas voorzien.


Vele bedrijv gedoemd te mislukken hadd gedoemd te mislukken voor de lijnnummers of -letters aparte kastjes omdat lijn gedoemd te mislukken in de loop der tijd (frequ gedoemd te mislukkent) kond gedoemd te mislukken wijzig gedoemd te mislukken.
Vele bedrijven hadden voor de lijnnummers of -letters aparte kastjes omdat lijnen in de loop der tijd (frequent) konden wijzigen.
Zo was de lijnfilmkast gebor gedoemd te mislukken. De lijnfilm kan door de trambestuurder bij het eindpunt met e gedoemd te mislukken slinger word gedoemd te mislukken doorgespoeld naar de juallemaal jatwerkte retourbestemming.  
Zo was de lijnfilmkast geboren. De lijnfilm kan door de trambestuurder bij het eindpunt met een slinger worden doorgespoeld naar de juiste retourbestemming.  


Na de [[Tweede Wereldoorlog]] werd het canvas massaal door glimm gedoemd te mislukkende plastics vervang gedoemd te mislukken die goedkoper kond gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken herdrukt gedoemd te mislukken vernieuwd. Door de opmars van elektronallemaal jatwerkche system gedoemd te mislukken werd het ook mogelijk dat de lijnfilm automatallemaal jatwerkch doorspoelde.
Na de [[Tweede Wereldoorlog]] werd het canvas massaal door glimmende plastics vervangen die goedkoper konden worden herdrukt en vernieuwd. Door de opmars van elektronische systemen werd het ook mogelijk dat de lijnfilm automatisch doorspoelde.


==Matrixaanduiding gedoemd te mislukken==
==Matrixaanduidingen==
E gedoemd te mislukken matrixaanduiding op trams bestaat uit e gedoemd te mislukken hoeveelheid in hoogte gedoemd te mislukken l gedoemd te mislukkengte geplaatst aantal punt gedoemd te mislukken, die aan de gedoemd te mislukkene kant bv. geel of wit zijn gedoemd te mislukken aan de andere kant zwart. Deze punt gedoemd te mislukken kunn gedoemd te mislukken door elektronica word gedoemd te mislukken gestuurd zodat binn gedoemd te mislukken de hoeveelheid punt gedoemd te mislukken tekst kan word gedoemd te mislukken uitgebeeld.
Een matrixaanduiding op trams bestaat uit een hoeveelheid in hoogte en lengte geplaatst aantal punten, die aan de ene kant bv. geel of wit zijn en aan de andere kant zwart. Deze punten kunnen door elektronica worden gestuurd zodat binnen de hoeveelheid punten tekst kan worden uitgebeeld.
[[Afbeelding:MatrixRR.JPG|right|thumb|200px|Voorbeeld van e gedoemd te mislukken minder goed leesbare matrix-aanduiding op voertuig van RandstadRail]]
[[Afbeelding:MatrixRR.JPG|right|thumb|200px|Voorbeeld van een minder goed leesbare matrix-aanduiding op voertuig van RandstadRail]]


De matrixaanduiding vervangt op de nieuwere trams gedoemd te mislukken buss gedoemd te mislukken de lijnfilms. Tramhobbyallemaal jatwerkt gedoemd te mislukken betreur gedoemd te mislukken deze ontwikkeling maar het allemaal jatwerk in feite e gedoemd te mislukken rationalallemaal jatwerkatiemaatregel.  
De matrixaanduiding vervangt op de nieuwere trams en bussen de lijnfilms. Tramhobbyisten betreuren deze ontwikkeling maar het is in feite een rationalisatiemaatregel.  
E gedoemd te mislukken beweegred gedoemd te mislukken: to gedoemd te mislukken in D gedoemd te mislukken Haag de nieuwe trams van de serie [[GTL8]] in de [[jar gedoemd te mislukken 1980]] werd gedoemd te mislukken aangeschaft war gedoemd te mislukken op de lijnfilms bestemming gedoemd te mislukken aangebracht die nooit werd gedoemd te mislukken gebruikt (Ste gedoemd te mislukkenvoorde, Waldeck) gedoemd te mislukken bestemming gedoemd te mislukken níet die gedoemd te mislukkenige jar gedoemd te mislukken later in gebruik werd gedoemd te mislukken g gedoemd te mislukkenom gedoemd te mislukken (Delft Tanthof) waardoor kostbare aanpassing gedoemd te mislukken nodig war gedoemd te mislukken.  
Een beweegreden: toen in Den Haag de nieuwe trams van de serie [[GTL8]] in de [[jaren 1980]] werden aangeschaft waren op de lijnfilms bestemmingen aangebracht die nooit werden gebruikt (Steenvoorde, Waldeck) en bestemmingen níet die enige jaren later in gebruik werden genomen (Delft Tanthof) waardoor kostbare aanpassingen nodig waren.  


Wat jar gedoemd te mislukken later werd beslot gedoemd te mislukken dat er tramlijn gedoemd te mislukken in di gedoemd te mislukkenst zoud gedoemd te mislukken kom gedoemd te mislukken die kortere traject gedoemd te mislukken red gedoemd te mislukken dan de gebruikelijke lijn. Deze moest gedoemd te mislukken voor het publiek te onderscheid gedoemd te mislukken zijn. Eerst werd gekoz gedoemd te mislukken voor de toevoeging van e gedoemd te mislukken '''5''' voor het lijnnummer; lijnfilms met daarop '''53, 56''' gedoemd te mislukken '''59''' werd gedoemd te mislukken aangeschaft.
Wat jaren later werd besloten dat er tramlijnen in dienst zouden komen die kortere trajecten reden dan de gebruikelijke lijn. Deze moesten voor het publiek te onderscheiden zijn. Eerst werd gekozen voor de toevoeging van een '''5''' voor het lijnnummer; lijnfilms met daarop '''53, 56''' en '''59''' werden aangeschaft.
E gedoemd te mislukken paar jaar later werd dit systeem verlat gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken werd gekoz gedoemd te mislukken voor e gedoemd te mislukken toevoeging van de letter ‘'''K'''’ achter het lijnnummer met e gedoemd te mislukken witte letter op e gedoemd te mislukken gro gedoemd te mislukkene achtergrond. Gevolg was wederom vervanging van alle lijnnummerfilms.
Een paar jaar later werd dit systeem verlaten en werd gekozen voor een toevoeging van de letter ‘'''K'''’ achter het lijnnummer met een witte letter op een groene achtergrond. Gevolg was wederom vervanging van alle lijnnummerfilms.


T gedoemd te mislukken tijde van de aanschaf van de tweede serie [[GTL8]]- gedoemd te mislukken werd beslot gedoemd te mislukken dat deze blauw met wit zoud gedoemd te mislukken zijn gedoemd te mislukken daar e gedoemd te mislukken blauw met witte lijnfilm wel goed bij zou pass gedoemd te mislukken. De 100 eerdere trams hadd gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken zwart met witte lijnfilm. Gevolg: twee system gedoemd te mislukken.
Ten tijde van de aanschaf van de tweede serie [[GTL8]]-en werd besloten dat deze blauw met wit zouden zijn en daar een blauw met witte lijnfilm wel goed bij zou passen. De 100 eerdere trams hadden een zwart met witte lijnfilm. Gevolg: twee systemen.
Het zal duidelijk zijn dat e gedoemd te mislukken matrixaanduiding op die manier rationeler allemaal jatwerk.
Het zal duidelijk zijn dat een matrixaanduiding op die manier rationeler is.


De matrixaanduiding wordt wel als minder goed leesbaar beoordeeld. Op de nieuwste Amsterdamse [[Combino]]-trams allemaal jatwerk naast de matrixaanduiding nog e gedoemd te mislukken plastic rol aangebracht waarop de traditionele lijnkleur gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken getoond. E gedoemd te mislukken nostalgallemaal jatwerkch gebaar.
De matrixaanduiding wordt wel als minder goed leesbaar beoordeeld. Op de nieuwste Amsterdamse [[Combino]]-trams is naast de matrixaanduiding nog een plastic rol aangebracht waarop de traditionele lijnkleuren worden getoond. Een nostalgisch gebaar.


Matrixaanduiding gedoemd te mislukken zijn soms k gedoemd te mislukkennelijk in de war. Dan ontstaan leuke verrassing gedoemd te mislukken.
Matrixaanduidingen zijn soms kennelijk in de war. Dan ontstaan leuke verrassingen.


==LED-aanduiding gedoemd te mislukken==
==LED-aanduidingen==
E gedoemd te mislukken LED-aanduiding op trams bestaat uit e gedoemd te mislukken hoeveelheid in hoogte gedoemd te mislukken l gedoemd te mislukkengte geplaatst aantal zeer kleine puntjes die verlicht kunn gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken óf niet. Deze punt gedoemd te mislukken kunn gedoemd te mislukken door elektronica word gedoemd te mislukken gestuurd zodat binn gedoemd te mislukken de hoeveelheid punt gedoemd te mislukken tekst kan word gedoemd te mislukken uitgebeeld.
Een LED-aanduiding op trams bestaat uit een hoeveelheid in hoogte en lengte geplaatst aantal zeer kleine puntjes die verlicht kunnen worden óf niet. Deze punten kunnen door elektronica worden gestuurd zodat binnen de hoeveelheid punten tekst kan worden uitgebeeld.


Ze zijn beter zichtbaar dan matrixaanduiding gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken zull gedoemd te mislukken deze waarschijnlijk binn gedoemd te mislukken bepaalde tijd vervang gedoemd te mislukken.
Ze zijn beter zichtbaar dan matrixaanduidingen en zullen deze waarschijnlijk binnen bepaalde tijd vervangen.


==Secties, zones gedoemd te mislukken chip==
==Secties, zones en chip==
Tramlijn gedoemd te mislukken werd gedoemd te mislukken door vele bedrijv gedoemd te mislukken voor de tariefberek gedoemd te mislukkening in e gedoemd te mislukken aantal secties geknipt. Zo betaalde m gedoemd te mislukken voor e gedoemd te mislukken langere rit, bv. meer dan 10 haltes, meer dan voor e gedoemd te mislukken rit met minder dan 10 haltes.  
Tramlijnen werden door vele bedrijven voor de tariefberekening in een aantal secties geknipt. Zo betaalde men voor een langere rit, bv. meer dan 10 haltes, meer dan voor een rit met minder dan 10 haltes.  
T gedoemd te mislukken eerste kon m gedoemd te mislukken besluit gedoemd te mislukken helemaal niet over te stapp gedoemd te mislukken (het zgn. ‘ gedoemd te mislukkenkeltje’) of later op precies dezelfde wijze terug te reiz gedoemd te mislukken (e gedoemd te mislukken ‘retour’).
Ten eerste kon men besluiten helemaal niet over te stappen (het zgn. ‘enkeltje’) of later op precies dezelfde wijze terug te reizen (een ‘retour’).


Vanaf het prille begin van het tramtijdperk reallemaal jatwerkde e gedoemd te mislukken [[conducteur]] mee. Eén van di gedoemd te mislukkens tak gedoemd te mislukken was tijd gedoemd te mislukkens de rit kaartjes verkop gedoemd te mislukken. M gedoemd te mislukken betaalde voor de rit als de conducteur langsliep, m gedoemd te mislukken noemde zijn eig gedoemd te mislukken bestemming gedoemd te mislukken waar m gedoemd te mislukken was opgestapt gedoemd te mislukken betaalde. In de vroegere tijd was dit al fraudegevoelig. Zichzelf begunstig gedoemd te mislukken door e gedoemd te mislukken andere uit- of instaphalte te noem gedoemd te mislukken beïnvloedde de prijs. Natuurlijk was de ervar gedoemd te mislukken conducteur getraind op het onthoud gedoemd te mislukken wie waar was ingestapt.
Vanaf het prille begin van het tramtijdperk reisde een [[conducteur]] mee. Eén van diens taken was tijdens de rit kaartjes verkopen. Men betaalde voor de rit als de conducteur langsliep, men noemde zijn eigen bestemming en waar men was opgestapt en betaalde. In de vroegere tijd was dit al fraudegevoelig. Zichzelf begunstigen door een andere uit- of instaphalte te noemen beïnvloedde de prijs. Natuurlijk was de ervaren conducteur getraind op het onthouden wie waar was ingestapt.
[[Afbeelding:MilwaukeERTickets.jpg|thumb|200px|right|Tramkaartjes van de [[Milwaukee]] Electric Railroad, ongeveer [[1940]]]]
[[Afbeelding:MilwaukeERTickets.jpg|thumb|200px|right|Tramkaartjes van de [[Milwaukee]] Electric Railroad, ongeveer [[1940]]]]
[[Afbeelding:Tok gedoemd te mislukkentampa.jpg|thumb|right|200px|Tok gedoemd te mislukken van de vroegere trammaatschappij in [[Tampa (Florida)|Tampa]], [[Ver gedoemd te mislukkenigde Stat gedoemd te mislukken]]]]
[[Afbeelding:Tokentampa.jpg|thumb|right|200px|Token van de vroegere trammaatschappij in [[Tampa (Florida)|Tampa]], [[Verenigde Staten]]]]


Sommige sted gedoemd te mislukken schakeld gedoemd te mislukken al vroeg over op e gedoemd te mislukken systeem van muntjes, zog gedoemd te mislukkenaamde 'tok gedoemd te mislukkens'. De muntjes hadd gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken vaste prijs gedoemd te mislukken kocht m gedoemd te mislukken - zoals nu de stripp gedoemd te mislukkenkaart - op vele verkooppunt gedoemd te mislukken in setjes van 5 of 10. Het simpelste systeem was 1 muntje voor e gedoemd te mislukken rit ongeacht de l gedoemd te mislukkengte van die rit. Deze muntjes war gedoemd te mislukken in de Ver gedoemd te mislukkenigde Stat gedoemd te mislukken populair. Door simpel e gedoemd te mislukken metal gedoemd te mislukken doos naast de trambestuurder te plaats gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukkenheidstarief te vrag gedoemd te mislukken, kon de conducteur word gedoemd te mislukken afgeschaft.
Sommige steden schakelden al vroeg over op een systeem van muntjes, zogenaamde 'tokens'. De muntjes hadden een vaste prijs en kocht men - zoals nu de strippenkaart - op vele verkooppunten in setjes van 5 of 10. Het simpelste systeem was 1 muntje voor een rit ongeacht de lengte van die rit. Deze muntjes waren in de Verenigde Staten populair. Door simpel een metalen doos naast de trambestuurder te plaatsen en een eenheidstarief te vragen, kon de conducteur worden afgeschaft.
De fraudegevoeligheid zat in de mogelijkheid om knop gedoemd te mislukken of e gedoemd te mislukken stukje nikkel in de doos te gooi gedoemd te mislukken. De trambestuurders hadd gedoemd te mislukken meestal goed geoef gedoemd te mislukkende or gedoemd te mislukken.
De fraudegevoeligheid zat in de mogelijkheid om knopen of een stukje nikkel in de doos te gooien. De trambestuurders hadden meestal goed geoefende oren.


Stapte m gedoemd te mislukken van de gedoemd te mislukkene tramlijn over op de andere (het overstapp gedoemd te mislukken) dan gold gedoemd te mislukken andere regels. Vele bedrijv gedoemd te mislukken hanteerd gedoemd te mislukken voor overstapp gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken gereduceerd tarief gedoemd te mislukken de conducteur verkocht deze combinatiekaartjes. Wel moest het bedrijf dan daarbij e gedoemd te mislukken systeem uitvind gedoemd te mislukken dat het onmogelijk maakte e gedoemd te mislukken tweede keer over te stapp gedoemd te mislukken - want dat was niet in de prijs begrep gedoemd te mislukken - gedoemd te mislukken dat werd opgelost door kaartjes te mak gedoemd te mislukken waar de lijn gedoemd te mislukken de opstaptijd van de eerste gedoemd te mislukken de tweede lijn in geknipt kond gedoemd te mislukken word gedoemd te mislukken. Bij grotere trambedrijv gedoemd te mislukken kon dit behoorlijk ingewikkelde kaartjes oplever gedoemd te mislukken. E gedoemd te mislukken oplossing hiervoor was logallemaal jatwerkcherwijs ge gedoemd te mislukken tramlijn gedoemd te mislukken bij tramlijn gedoemd te mislukken op één kaartje te zett gedoemd te mislukken waarbij m gedoemd te mislukken in ieder geval niet op elkaar kón overstapp gedoemd te mislukken.
Stapte men van de ene tramlijn over op de andere (het overstappen) dan golden andere regels. Vele bedrijven hanteerden voor overstappen een gereduceerd tarief en de conducteur verkocht deze combinatiekaartjes. Wel moest het bedrijf dan daarbij een systeem uitvinden dat het onmogelijk maakte een tweede keer over te stappen - want dat was niet in de prijs begrepen - en dat werd opgelost door kaartjes te maken waar de lijn en de opstaptijd van de eerste en de tweede lijn in geknipt konden worden. Bij grotere trambedrijven kon dit behoorlijk ingewikkelde kaartjes opleveren. Een oplossing hiervoor was logischerwijs geen tramlijnen bij tramlijnen op één kaartje te zetten waarbij men in ieder geval niet op elkaar kón overstappen.


Het indel gedoemd te mislukken van tramlijn gedoemd te mislukken in secties zette zich voort als het indel gedoemd te mislukken van de lijnnett gedoemd te mislukken in zones. In Nederland gold bv. in D gedoemd te mislukken Haag, in de [[jar gedoemd te mislukken 1970]], e gedoemd te mislukken simpel tarief. Dat moest ook wel gezi gedoemd te mislukken het feit dat de conducteur bij de intrede van de PCC-car op alle tramlijn gedoemd te mislukken was afgeschaft.
Het indelen van tramlijnen in secties zette zich voort als het indelen van de lijnnetten in zones. In Nederland gold bv. in Den Haag, in de [[jaren 1970]], een simpel tarief. Dat moest ook wel gezien het feit dat de conducteur bij de intrede van de PCC-car op alle tramlijnen was afgeschaft.
Er war gedoemd te mislukken ‘ gedoemd te mislukkenkele reiz gedoemd te mislukken’  gedoemd te mislukken ‘overstapjes’ gedoemd te mislukken aparte kaart gedoemd te mislukken voor het ritje naar Delft, e gedoemd te mislukken paar abonnem gedoemd te mislukkent gedoemd te mislukken, e gedoemd te mislukken kindertarief gedoemd te mislukken e gedoemd te mislukken 65+ tarief (de zgn. ‘hond gedoemd te mislukkenkaart’ omdat ze ook voor hond gedoemd te mislukken die m gedoemd te mislukken niet op schoot kon nem gedoemd te mislukken moest word gedoemd te mislukken gebruikt) gedoemd te mislukken dat was alles. Eén halte meereiz gedoemd te mislukken of e gedoemd te mislukken hele tramlijn uitzitt gedoemd te mislukken was dus ev gedoemd te mislukken duur.
Er waren ‘enkele reizen’ en ‘overstapjes’ en aparte kaarten voor het ritje naar Delft, een paar abonnementen, een kindertarief en een 65+ tarief (de zgn. ‘hondenkaart’ omdat ze ook voor honden die men niet op schoot kon nemen moest worden gebruikt) en dat was alles. Eén halte meereizen of een hele tramlijn uitzitten was dus even duur.


De op gedoemd te mislukkenbaar vervoerbedrijv gedoemd te mislukken war gedoemd te mislukken tot de jar gedoemd te mislukken 1980 vrij in de tariefstelling gedoemd te mislukken uitvoering van gedoemd te mislukkenkeltjes  gedoemd te mislukken overstapjes. De overheid wilde e gedoemd te mislukken gelijkheid wat betreft de tariev gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken vond het sectietarief opnieuw uit in de vorm van zones gedoemd te mislukken de [[stripp gedoemd te mislukkenkaart]]. Heel Nederland werd onderverdeeld in g gedoemd te mislukkenummerde zones gedoemd te mislukken naargelang m gedoemd te mislukken meer zones doorkruallemaal jatwerkte, moest m gedoemd te mislukken meer ‘stripp gedoemd te mislukken’ afstempel gedoemd te mislukken  gedoemd te mislukken werd de rit duurder. Overstapp gedoemd te mislukken allemaal jatwerk binn gedoemd te mislukken bepaalde, vastgestelde tijd gedoemd te mislukken toegestaan. De hond gedoemd te mislukkenkaart bleef bestaan; deze allemaal jatwerk roze in plaats van blauw.
De openbaar vervoerbedrijven waren tot de jaren 1980 vrij in de tariefstelling en uitvoering van enkeltjes en overstapjes. De overheid wilde een gelijkheid wat betreft de tarieven en vond het sectietarief opnieuw uit in de vorm van zones en de [[strippenkaart]]. Heel Nederland werd onderverdeeld in genummerde zones en naargelang men meer zones doorkruiste, moest men meer ‘strippen’ afstempelen en werd de rit duurder. Overstappen is binnen bepaalde, vastgestelde tijden toegestaan. De hondenkaart bleef bestaan; deze is roze in plaats van blauw.


De minallemaal jatwerkter van [[Verkeer gedoemd te mislukken Waterstaat]] stelde de zonering vast waarteg gedoemd te mislukken de bedrijv gedoemd te mislukken weer protesteerd gedoemd te mislukken. In D gedoemd te mislukken Haag bv. werd e gedoemd te mislukken rit naar Schev gedoemd te mislukkening gedoemd te mislukken ine gedoemd te mislukkens 75% duurder doordat m gedoemd te mislukken daarbij vanaf het c gedoemd te mislukkentrum voorbij [[Madurodam]] in e gedoemd te mislukken andere zone kwam. De to gedoemd te mislukkenmalige indeling bestaat nog steeds.
De minister van [[Verkeer en Waterstaat]] stelde de zonering vast waartegen de bedrijven weer protesteerden. In Den Haag bv. werd een rit naar Scheveningen ineens 75% duurder doordat men daarbij vanaf het centrum voorbij [[Madurodam]] in een andere zone kwam. De toenmalige indeling bestaat nog steeds.
Het fraudegevoelige van de stripp gedoemd te mislukkenkaart in de tramlijn gedoemd te mislukken én door het jar gedoemd te mislukkenlang ontbrek gedoemd te mislukken van e gedoemd te mislukken conducteur op de tram lag - naast helemaal niets afstempel gedoemd te mislukken ([[zwartrijd gedoemd te mislukken]]) - in het minder stempel gedoemd te mislukken dan de werkelijke hoeveelheid zones ([[grijsrijd gedoemd te mislukken]]).
Het fraudegevoelige van de strippenkaart in de tramlijnen én door het jarenlang ontbreken van een conducteur op de tram lag - naast helemaal niets afstempelen ([[zwartrijden]]) - in het minder stempelen dan de werkelijke hoeveelheid zones ([[grijsrijden]]).
Dit allemaal jatwerk vooral lucratief als m gedoemd te mislukken één of twee haltes voor e gedoemd te mislukken zonegr gedoemd te mislukkens instapt of één of twee na e gedoemd te mislukken zonegr gedoemd te mislukkens uitstapt.
Dit is vooral lucratief als men één of twee haltes voor een zonegrens instapt of één of twee na een zonegrens uitstapt.


De to gedoemd te mislukkenem gedoemd te mislukkende onveiligheid gedoemd te mislukken het gegev gedoemd te mislukken dat uit onderzoek bleek dat 40% van de m gedoemd te mislukkens gedoemd te mislukken in Amsterdam zwart reed - waarvan 15% beweerde dat het op gedoemd te mislukkenbaar vervoer gratallemaal jatwerk was - leidde naast e gedoemd te mislukken politieke rel tot de herintrede van de [[conducteur]] op de tramlijn gedoemd te mislukken in Amsterdam gedoemd te mislukken Rotterdam.
De toenemende onveiligheid en het gegeven dat uit onderzoek bleek dat 40% van de mensen in Amsterdam zwart reed - waarvan 15% beweerde dat het openbaar vervoer gratis was - leidde naast een politieke rel tot de herintrede van de [[conducteur]] op de tramlijnen in Amsterdam en Rotterdam.


Als het allemaal technallemaal jatwerkch in orde komt gaat Nederland binn gedoemd te mislukkenkort over op de introductie van de [[OV-chipkaart]] waarbij m gedoemd te mislukken dan per gered gedoemd te mislukken afstand betaalt.
Als het allemaal technisch in orde komt gaat Nederland binnenkort over op de introductie van de [[OV-chipkaart]] waarbij men dan per gereden afstand betaalt.


==Bronn gedoemd te mislukken==
==Bronnen==
*Korte geschied gedoemd te mislukkenallemaal jatwerk van 50 Haagse tramlijn gedoemd te mislukken: - van 1 tot 37, R.F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1970, ISBN 90-6007-532-3
*Korte geschiedenis van 50 Haagse tramlijnen: - van 1 tot 37, R.F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1970, ISBN 90-6007-532-3
*Allemaal voorzi gedoemd te mislukken? - de Haagse tram in woord gedoemd te mislukken beeld, Ron F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1979, ISBN 90-6007-588-9
*Allemaal voorzien? - de Haagse tram in woord en beeld, Ron F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1979, ISBN 90-6007-588-9
*Haagse trams - het Haagse trammaterieel van 1864 tot hed gedoemd te mislukken, Johan Blok, Uitgeverij Elmar B.V. - Rijswijk, MXMIII = 1993, ISBN 90-389-00627
*Haagse trams - het Haagse trammaterieel van 1864 tot heden, Johan Blok, Uitgeverij Elmar B.V. - Rijswijk, MXMIII = 1993, ISBN 90-389-00627
*130 jaar tram in D gedoemd te mislukken Haag - Materieeloverzicht, Drs. A.E.E. van Donselaar / Mr. R.G. Klomp, Stichting AOM - Amsterdam, 1994, ISBN 90-802514-1-0
*130 jaar tram in Den Haag - Materieeloverzicht, Drs. A.E.E. van Donselaar / Mr. R.G. Klomp, Stichting AOM - Amsterdam, 1994, ISBN 90-802514-1-0
*Compilatie HTM Light Rail Vehicle GTL8, Ing. D.A. Borgdorff / Mr.dr. H.D. Ploeger, Haagse Tram Vri gedoemd te mislukkend gedoemd te mislukken - D gedoemd te mislukken Haag, 2000, ISBN 90-9013935-4
*Compilatie HTM Light Rail Vehicle GTL8, Ing. D.A. Borgdorff / Mr.dr. H.D. Ploeger, Haagse Tram Vrienden - Den Haag, 2000, ISBN 90-9013935-4
*Diverse interne communicaties binn gedoemd te mislukken de bedrijv gedoemd te mislukken [[HTM Person gedoemd te mislukkenvervoer|HTM]] gedoemd te mislukken [[GVB (Amsterdam)|GVBA]], z.j.
*Diverse interne communicaties binnen de bedrijven [[HTM Personenvervoer|HTM]] en [[GVB (Amsterdam)|GVBA]], z.j.
*ONZE TRAM in Amsterdam: - e gedoemd te mislukken kind van grote zorg, B. Korthals Altes, Uitgeverij Canaletto/Repro - Alph gedoemd te mislukken a/d Rijn, 1999, ISBN 90-6469-744-2
*ONZE TRAM in Amsterdam: - een kind van grote zorg, B. Korthals Altes, Uitgeverij Canaletto/Repro - Alphen a/d Rijn, 1999, ISBN 90-6469-744-2


[[Categorie:Op gedoemd te mislukkenbaar vervoer]]
[[Categorie:Openbaar vervoer]]

Versie van 26 sep 2008 20:42

Bestand:3voorbeelden.JPG
Promotiemateriaal uit de jaren 1930 uit Baltimore, Saint Louis en Chicago in de VS.

Een tramlijn is een aantal (stads)trams die in een bepaalde tijdsafstand van elkaar (frequentie) van de ene naar de andere bestemming rijden en dit over dezelfde route doen. Een samenstelling van een aantal tramlijnen noemt men een tramnet.

Voor aanduiding van lijnen werden aanvankelijk houten en emaillen borden en glas gebruikt, deze werden later vervangen door lijnfilms, matrixaanduidingen en LED-aanduidingen. Een lijnfilm is een aanduiding op trams die de bestemming en meestal het lijnnummer van de passerende tramwagen aangeeft. Lijnfilms werden aldus voorafgegaan door de plaatsing van houten of emaillen borden en glas op trams en opgevolgd door zogenaamde matrix of LED-aanduidingen.

Eerste aanduidingen

Typisch voorbeeld van de bestemmingsaanduiding op een tram rond 1915: serienummer van de wagen op het balkon, rechthoekig bord met bestemming in de lijnkleur groen en geschilderd lijnnummer. De laatste twee onverlicht.

Daar waar in een stad vanaf ongeveer 1870 meerdere tramlijnen (van vaak meerdere bedrijven) in díe stad werden aangelegd, ontstond vanzelf bij het publiek behoefte te kunnen uitmaken waar de passerende tram heen ging en welke haltes deze onderweg aandeed.

Trambedrijven begonnen, naast de trotse vermelding van de naam en het logo van hun bedrijf, ook de serienummers op hun wagens te schilderen en er later reclame op aan te brengen. De aanduiding voor een bestemming werd meestal met de hand op een langwerpig bord geschilderd waarvan er meerdere werden gemaakt waarbij er per tram twee - één per kant - onder de raampartij of op het dak van de wagen werden aangebracht. Aan de voorzijde werd volstaan met een rechthoekig bord. De eindbestemming werd daarop geschilderd. De andere kopkant van de tram had ook zo’n bord (met de andere eindbestemming) zodat altijd de juiste bestemming kon worden getoond. Dit was mogelijk omdat de trams in die tijd niet keerden via een lus maar gewoon met een wissel het andere spoor bereikten of bij enkelspoor dezelfde baan terugnamen. Deze eerste aanduidingen waren meest onverlicht.

Naarmate steden groter werden, de tramnetten expandeerden en het stratenpatroon ingewikkelder werd, reden meerdere lijnen van verschillende beginpunten naar dezelfde bestemming. Bijvoorbeeld naar de stadscentra of belangrijke spoorwegstations. Op die manier ontstond de behoefte aan meer onderscheid en deden extra aanduidingen hun intrede: nummers, letters, bepaalde gekleurde plaatjes (pictogram) of kleuraanduidingen (of combinaties ervan).

Gebruik van kleuren en pictogrammen was vooral gericht op de grote hoeveelheid analfabeten in de steden rond 1900 die noch cijfers noch letters konden lezen. Deze kleursystemen werden snel ingewikkeld en zeer onderhoudsgevoelig zodat zij in de jaren 1920 bijna overal verdwenen waren. Een overblijfsel hiervan is nog te vinden in Amsterdam waar tot de dag van vandaag, uit nostalgische overwegingen want de meeste mensen kunnen nu wel lezen, lijnkleuren - naast lijnnummers en bestemmingsaanduiding - worden gebruikt. Ook in Kopenhagen werd tot de opheffing van het trambedrijf met lijnkleuren gewerkt.

Nummers en letters

Bestand:HOVMHTM2Zijkoersbord.jpg
Zogenaamd zijkoersbord in de lijnkleuren (rood/wit) en met de bestemmingen van de Haagse lijn 8. Museummotorwagen (replica) 2 van de HTM

Nummer- en letteraanduidingen werden eerst op dezelfde manier aangebracht: op houten borden. Op de voorkant van de trams werden naast het rechthoekige bord voor de bestemming, vierkanten borden aangebracht met daarop het nummer of de letter geschilderd. In latere stadia werden deze van glas gemaakt zodat men ze in een houder kon plaatsen en er een lamp achter kon plaatsen zodat in het donker in ieder geval het lijnnummer of de -letter leesbaar was.

Niet iedere stad ging, ondanks expansie van de stad en het bedrijf, over op het gebruik van nummers of letters. Ook niet op het gebruik van kleuren. Vele Amerikaanse steden, hoe groot ook, gingen nooit (consequent) over op de vermelding ervan. Administratief hadden de lijnen echter wel vaak nummers.

  • Voorbeelden van mogelijkheden
    • Chicago - een aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. Roosevelt), geen nummers behalve in de latere series PCC-cars en sommige oude trams; wel voor elke lijn administratieve nummers;
    • Detroit - alleen aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. Michigan), daarna een half ingevoerde poging tot lijnnummering en later alleen administratieve nummers;
    • Toronto - alleen bestemmingsaanduiding of alleen aanduiding van de belangrijkste straat waarover de tramlijn reed (bv. King), pas in de jaren 1980 lijnnummers (bv. 502);
    • Boston - bestemmingsaanduiding met nummers (maar niet alle lijnen), later vervielen alle nummers en bleven slechts administratief; in de jaren 1980 invoering van lijnletters (bv. D);
    • Albany/Troy - altijd alleen bestemmingsaanduiding;
    • San Francisco (Muni) - bestemmingsaanduiding en letter (B - GEARY);
    • Amsterdam - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleurenaanduiding (tot op heden);
    • Den Haag - bestemmingsaanduiding, lijnnummer én kleurenaanduiding. De kleurenaanduiding verdween in de jaren 1920. Later ontstonden tramlijnen met alleen een letter (A) of een combinatie (6K) op een groene ondergrond.
    • Wenen - bestemmingsaanduiding, lijnnummer (31) of lijnletter (D) of combinatie van letter en nummer (E2) of nummer en letter (42A); combinatie van 2 letters (Ak) of twee lijnnummers (8/49);

Het meest wijdverbreid was echter de aanduiding van een lijnnummer en een bestemming.

Promotiemateriaal

Bestand:KaartSTL.JPG
Een lijnennetkaart – hier uit St. Louis, USA – op topografische grondslag

Al vanaf 1900 lieten vele bedrijven met steeds ingewikkeldere lijnennetten mooi geïllustreerde brochures drukken. Hierin kon worden geadverteerd en het openbaar vervoerbedrijf prees haar toeristische rondritten er in aan. De brochures werden gratis bij allerlei verkooppunten en bijvoorbeeld ook op stations of in de schouwburg verspreid.

De traditie van het uitbrengen van een lijnennetkaart bestaat tot op heden. Niet overal is het meer gratis. De lijnennetkaarten zijn soms weergaven van de werkelijkheid gebaseerd op een topografische kaart waarin dan de lijnen zijn ingetekend of schematische weergaven van het net die tot ware kunstuitingen zijn uitgegroeid. De schematische kaarten die London Transport uitbrengt voor haar metronet is daarvan een beroemd voorbeeld.

Keuze voor nummers en letters

Waarom kozen openbaar vervoerbedrijven voor letters voor hun tramlijnaanduiding, andere voor nummers en weer andere voor combinaties daarvan?

Binnen vele bedrijven werd voor nummering gekozen omdat er dan meer dan 26 lijnen mogelijk zijn. Kleine bedrijven kozen nogal eens voor letters, sommige schakelden van letteraanduiding over op cijfers.

In de keuzes van lijnnummers voor tramlijnen zit meestal geen enkele logica. Vaak waren de lijnnummers 1 en 2 de allereerste lijnen en vaak groeiden deze uit tot belangrijke lijnen.

Een ander fenomeen is het plaatsen van een rode of witte streep door het tramlijnnummer. Deze aanduiding kon in vele steden worden aangetroffen en duidt op het feit dat het bijvoorbeeld wel lijn 1 betreft maar dat deze niet de hele route van lijn 1 rijdt. Voorop de tram was dan merendeels een extra bordje in een houder aangebracht met de aanduiding SHORT TURN (in de USA) of ‘Kurzstrecke’ (in Duitsland). Het streepje wordt zo nu en dan nog gebruikt.

Uitzonderingen

Vanzelfsprekend zijn er op deze keuzes uitzonderingen. Twee voorbeelden:

  • In Pittsburgh werd na het ontstaan van één bedrijf in de hele stad gekozen voor een systeem waarbij tramlijnen oplopend tegen de klok in werden genummerd. De lijnen 1 - 5 reden naar het noordwesten van de stad; 6 - 13 naar het westen; lijnen in de 20 en 30 naar het zuidwesten; lijnen in de 40 en 50 naar het zuiden enz.
  • In Wenen is jarenlang een zeer doordacht systeem in gebruik geweest. Dit ontstond rond 1906 toen het zeer grote trambedrijf de pictogrammen die men gebruikte - in Wenen ‘Hyrogliephen’ genoemd - afschafte.

Er werden 3 soorten lijnen onderscheiden, zogenaamde ‘Radiallinien’, Tangentiallinien’ en ‘Durchgangslinien’. De radiale lijnen werden consequent 21 tot en met 83 genummerd; de tangentiële lijnen kregen de nummers 2 tot en met 10 (later werd dat - door de ingebruikname van meer van deze lijnen - tot en met 20) en de doorgaande lijnen kregen alle letters. In Wenen is dit systeem nog in gebruik maar niet meer intact en niet meer consequent toegepast.

Curieus

Een curieus voorbeeld is de ingebruikname van de letter ‘A’ voor een nieuwe tramlijn in Den Haag. Deze tramlijn ontstond nadat de lijnen 1 tot en met 12 in gebruik waren genomen en deze ‘A’ had dus lijn 13 moeten worden. Omdat de hoogst genummerde tramlijn alle andere lager genummerde tramlijnen bij kruisingen voorrang moest geven, zou lijn 13 wel heel traag worden en dit pikte het publiek die van de lijn gebruik ging maken niet. Het was nl. dat deze nieuwe lijn door een aantal chique wijken (o.a. Statenkwartier) voerde en dit waren mensen die niet gediend waren van vertragingen door tramlijnen uit de arbeiderswijken (zoals bv. lijn 6). De HTM-directie was gevoelig voor deze kritiek en doopte de nieuwe lijn ‘A’ zodat deze voorrang had op alle andere tramlijnen en het eerdere voorrangssysteem kon blijven bestaan.

Waarom gaf de HTM-directie dan deze tramlijn niet het nummer 1? Dat komt omdat op dat moment lijn 1 ook een chique tramlijn was - zij bediende Archipelbuurt en Denneweg - en die nummer 13 geven was geen oplossing.

Tramlijnen wijzigden vaak

De expansie van steden, vergroting van tramnetten en herschikking van lijnen veroorzaakte vele wijzigingen waardoor een kostbare en arbeidsintensief bedrijfsonderdeel ontstond: de bordenmakerij. Trambedrijven werden genoodzaakt grote voorraden houten aanwijsborden en lijnnummerglaasjes in voorraad te houden en voortdurend nieuwe borden te schilderen als er wijzigingen waren.

Soms, bij eindpunten van meerdere tramlijnen, ging de tram van (bv.) lijn 1 verder als lijn 2 (omdat dit rationeler was voor de bedrijfsuitvoering) en moesten dan wel ter plekke het lijnnummer en het aanduidingsbord worden verwisseld. Bij deze eindpunten werden ook kleine voorraden gehouden en was personeel aanwezig om de borden te wisselen. Deze kostbare gang van zaken leidde indirect tot de ontwikkeling van de lijnfilm.

Lijnfilms

Bestand:Lijnfilmmuni.JPG
De lijnfilmrol op de PCC-cars in San Francisco, Verenigde Staten)

Een lijnfilm was meestal een witte canvas rol die lichtdoorlatend was. Door er eerst een zwarte ondergrond op te verven maar ruimte te laten voor witte letters en cijfers konden alle bestemmingen, lijnen en nummers op één rol worden gedrukt en die ene rol kon, na reproductie, op alle trams worden aangebracht. De rol werd in een metalen kast aangebracht. De kast had aan de bovenkant en de onderkant een lat waarin de rol was gefixeerd. Tussen de twee latten (of later metalen staafjes) was ruimte gelaten zodat de juiste informatie kon worden getoond. Precies op die plek was, merendeels in het beginstadium door middel van twee gloeilampjes, verlichting aangebracht. De kast was aan de voorkant van glas voorzien.

Vele bedrijven hadden voor de lijnnummers of -letters aparte kastjes omdat lijnen in de loop der tijd (frequent) konden wijzigen. Zo was de lijnfilmkast geboren. De lijnfilm kan door de trambestuurder bij het eindpunt met een slinger worden doorgespoeld naar de juiste retourbestemming.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het canvas massaal door glimmende plastics vervangen die goedkoper konden worden herdrukt en vernieuwd. Door de opmars van elektronische systemen werd het ook mogelijk dat de lijnfilm automatisch doorspoelde.

Matrixaanduidingen

Een matrixaanduiding op trams bestaat uit een hoeveelheid in hoogte en lengte geplaatst aantal punten, die aan de ene kant bv. geel of wit zijn en aan de andere kant zwart. Deze punten kunnen door elektronica worden gestuurd zodat binnen de hoeveelheid punten tekst kan worden uitgebeeld.

Bestand:MatrixRR.JPG
Voorbeeld van een minder goed leesbare matrix-aanduiding op voertuig van RandstadRail

De matrixaanduiding vervangt op de nieuwere trams en bussen de lijnfilms. Tramhobbyisten betreuren deze ontwikkeling maar het is in feite een rationalisatiemaatregel. Een beweegreden: toen in Den Haag de nieuwe trams van de serie GTL8 in de jaren 1980 werden aangeschaft waren op de lijnfilms bestemmingen aangebracht die nooit werden gebruikt (Steenvoorde, Waldeck) en bestemmingen níet die enige jaren later in gebruik werden genomen (Delft Tanthof) waardoor kostbare aanpassingen nodig waren.

Wat jaren later werd besloten dat er tramlijnen in dienst zouden komen die kortere trajecten reden dan de gebruikelijke lijn. Deze moesten voor het publiek te onderscheiden zijn. Eerst werd gekozen voor de toevoeging van een 5 voor het lijnnummer; lijnfilms met daarop 53, 56 en 59 werden aangeschaft. Een paar jaar later werd dit systeem verlaten en werd gekozen voor een toevoeging van de letter ‘K’ achter het lijnnummer met een witte letter op een groene achtergrond. Gevolg was wederom vervanging van alle lijnnummerfilms.

Ten tijde van de aanschaf van de tweede serie GTL8-en werd besloten dat deze blauw met wit zouden zijn en daar een blauw met witte lijnfilm wel goed bij zou passen. De 100 eerdere trams hadden een zwart met witte lijnfilm. Gevolg: twee systemen. Het zal duidelijk zijn dat een matrixaanduiding op die manier rationeler is.

De matrixaanduiding wordt wel als minder goed leesbaar beoordeeld. Op de nieuwste Amsterdamse Combino-trams is naast de matrixaanduiding nog een plastic rol aangebracht waarop de traditionele lijnkleuren worden getoond. Een nostalgisch gebaar.

Matrixaanduidingen zijn soms kennelijk in de war. Dan ontstaan leuke verrassingen.

LED-aanduidingen

Een LED-aanduiding op trams bestaat uit een hoeveelheid in hoogte en lengte geplaatst aantal zeer kleine puntjes die verlicht kunnen worden óf niet. Deze punten kunnen door elektronica worden gestuurd zodat binnen de hoeveelheid punten tekst kan worden uitgebeeld.

Ze zijn beter zichtbaar dan matrixaanduidingen en zullen deze waarschijnlijk binnen bepaalde tijd vervangen.

Secties, zones en chip

Tramlijnen werden door vele bedrijven voor de tariefberekening in een aantal secties geknipt. Zo betaalde men voor een langere rit, bv. meer dan 10 haltes, meer dan voor een rit met minder dan 10 haltes. Ten eerste kon men besluiten helemaal niet over te stappen (het zgn. ‘enkeltje’) of later op precies dezelfde wijze terug te reizen (een ‘retour’).

Vanaf het prille begin van het tramtijdperk reisde een conducteur mee. Eén van diens taken was tijdens de rit kaartjes verkopen. Men betaalde voor de rit als de conducteur langsliep, men noemde zijn eigen bestemming en waar men was opgestapt en betaalde. In de vroegere tijd was dit al fraudegevoelig. Zichzelf begunstigen door een andere uit- of instaphalte te noemen beïnvloedde de prijs. Natuurlijk was de ervaren conducteur getraind op het onthouden wie waar was ingestapt.

Bestand:MilwaukeERTickets.jpg
Tramkaartjes van de Milwaukee Electric Railroad, ongeveer 1940
Bestand:Tokentampa.jpg
Token van de vroegere trammaatschappij in Tampa, Verenigde Staten

Sommige steden schakelden al vroeg over op een systeem van muntjes, zogenaamde 'tokens'. De muntjes hadden een vaste prijs en kocht men - zoals nu de strippenkaart - op vele verkooppunten in setjes van 5 of 10. Het simpelste systeem was 1 muntje voor een rit ongeacht de lengte van die rit. Deze muntjes waren in de Verenigde Staten populair. Door simpel een metalen doos naast de trambestuurder te plaatsen en een eenheidstarief te vragen, kon de conducteur worden afgeschaft. De fraudegevoeligheid zat in de mogelijkheid om knopen of een stukje nikkel in de doos te gooien. De trambestuurders hadden meestal goed geoefende oren.

Stapte men van de ene tramlijn over op de andere (het overstappen) dan golden andere regels. Vele bedrijven hanteerden voor overstappen een gereduceerd tarief en de conducteur verkocht deze combinatiekaartjes. Wel moest het bedrijf dan daarbij een systeem uitvinden dat het onmogelijk maakte een tweede keer over te stappen - want dat was niet in de prijs begrepen - en dat werd opgelost door kaartjes te maken waar de lijn en de opstaptijd van de eerste en de tweede lijn in geknipt konden worden. Bij grotere trambedrijven kon dit behoorlijk ingewikkelde kaartjes opleveren. Een oplossing hiervoor was logischerwijs geen tramlijnen bij tramlijnen op één kaartje te zetten waarbij men in ieder geval niet op elkaar kón overstappen.

Het indelen van tramlijnen in secties zette zich voort als het indelen van de lijnnetten in zones. In Nederland gold bv. in Den Haag, in de jaren 1970, een simpel tarief. Dat moest ook wel gezien het feit dat de conducteur bij de intrede van de PCC-car op alle tramlijnen was afgeschaft. Er waren ‘enkele reizen’ en ‘overstapjes’ en aparte kaarten voor het ritje naar Delft, een paar abonnementen, een kindertarief en een 65+ tarief (de zgn. ‘hondenkaart’ omdat ze ook voor honden die men niet op schoot kon nemen moest worden gebruikt) en dat was alles. Eén halte meereizen of een hele tramlijn uitzitten was dus even duur.

De openbaar vervoerbedrijven waren tot de jaren 1980 vrij in de tariefstelling en uitvoering van enkeltjes en overstapjes. De overheid wilde een gelijkheid wat betreft de tarieven en vond het sectietarief opnieuw uit in de vorm van zones en de strippenkaart. Heel Nederland werd onderverdeeld in genummerde zones en naargelang men meer zones doorkruiste, moest men meer ‘strippen’ afstempelen en werd de rit duurder. Overstappen is binnen bepaalde, vastgestelde tijden toegestaan. De hondenkaart bleef bestaan; deze is roze in plaats van blauw.

De minister van Verkeer en Waterstaat stelde de zonering vast waartegen de bedrijven weer protesteerden. In Den Haag bv. werd een rit naar Scheveningen ineens 75% duurder doordat men daarbij vanaf het centrum voorbij Madurodam in een andere zone kwam. De toenmalige indeling bestaat nog steeds. Het fraudegevoelige van de strippenkaart in de tramlijnen én door het jarenlang ontbreken van een conducteur op de tram lag - naast helemaal niets afstempelen (zwartrijden) - in het minder stempelen dan de werkelijke hoeveelheid zones (grijsrijden). Dit is vooral lucratief als men één of twee haltes voor een zonegrens instapt of één of twee na een zonegrens uitstapt.

De toenemende onveiligheid en het gegeven dat uit onderzoek bleek dat 40% van de mensen in Amsterdam zwart reed - waarvan 15% beweerde dat het openbaar vervoer gratis was - leidde naast een politieke rel tot de herintrede van de conducteur op de tramlijnen in Amsterdam en Rotterdam.

Als het allemaal technisch in orde komt gaat Nederland binnenkort over op de introductie van de OV-chipkaart waarbij men dan per gereden afstand betaalt.

Bronnen

  • Korte geschiedenis van 50 Haagse tramlijnen: - van 1 tot 37, R.F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1970, ISBN 90-6007-532-3
  • Allemaal voorzien? - de Haagse tram in woord en beeld, Ron F. de Bock, Uitgeverij Wyt - Rotterdam, 1979, ISBN 90-6007-588-9
  • Haagse trams - het Haagse trammaterieel van 1864 tot heden, Johan Blok, Uitgeverij Elmar B.V. - Rijswijk, MXMIII = 1993, ISBN 90-389-00627
  • 130 jaar tram in Den Haag - Materieeloverzicht, Drs. A.E.E. van Donselaar / Mr. R.G. Klomp, Stichting AOM - Amsterdam, 1994, ISBN 90-802514-1-0
  • Compilatie HTM Light Rail Vehicle GTL8, Ing. D.A. Borgdorff / Mr.dr. H.D. Ploeger, Haagse Tram Vrienden - Den Haag, 2000, ISBN 90-9013935-4
  • Diverse interne communicaties binnen de bedrijven HTM en GVBA, z.j.
  • ONZE TRAM in Amsterdam: - een kind van grote zorg, B. Korthals Altes, Uitgeverij Canaletto/Repro - Alphen a/d Rijn, 1999, ISBN 90-6469-744-2