Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Vijfde dimensie (bètawetenschap): verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vijfde_dimensie_(b%C3%A8tawetenschap)&oldid=61771485 -1- S. Perquin 18 apr 2022 Gebruiker:S. Perquin) |
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vijfde_dimensie_(b%C3%A8tawetenschap)&oldid=64143814 13 apr 2023) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Dark matter.jpg|thumb | [[Bestand:Dark matter.jpg|thumb|[[Donkere materie]] heeft tot dusver elk type [[detector]] weerstaan dat ontworpen is om haar te vinden.]] | ||
De '''vijfde dimensie''' is in de [[Exacte wetenschappen|bètawetenschap]] een extra ruimtedimensie die mogelijk te maken heeft met [[donkere materie]]. | De '''vijfde dimensie''' is in de [[Exacte wetenschappen|bètawetenschap]] een extra ruimtedimensie die mogelijk te maken heeft met [[donkere materie]]. | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
In 1999 werd er door de natuurkundigen [[Lisa Randall]] en [[Raman Sundrum]] voorgesteld dat er een grotere vijfde dimensie zou kunnen bestaan die zo gekromd is dat we hem niet zien. Een extra ruimtedimensie zou een van de grote kosmische mysteries kunnen verklaren: de identiteit van donkere materie, het onzichtbare spul dat een zes keer groter gewicht lijkt te hebben dan de zichtbare [[Ster (hemellichaam)|sterren]] en [[sterrenstelsel]]s.<ref>{{Citeer journal|author=Lisa Randall & Raman Sundrum|year=1999|title=A Large Mass Hierarchy from a Small Extra Dimension|journal=Physical Review Letters|volume=83|issue=17|pagina's=3370-3373|url=https://doi.org/10.48550/arXiv.hep-ph/9905221|doi=10.48550}}</ref> | De [[kaluza-klein-theorie]] (1921) was een van de eerste die een vijfde dimensie beschreef. Deze [[Theoretische natuurkunde|theoretisch natuurkundige]] theorie interpreteerde de dimensie als [[elektromagnetisme]]. | ||
Uit de [[snaartheorie]] is het idee ontstaan dat ons heelal een driedimensionaal eiland zou kunnen zijn, zwevend in 10-dimensionale ruimtetijd.<ref name="sciencefocus">{{Citeer web|url=https://www.sciencefocus.com/space/fifth-dimension/|titel=Our Universe may have a fifth dimension that would change everything we know about physics|auteur=Marcus Chown|uitgever=BBC Science Focus Magazine|datum=4 november 2021|taal=en}}</ref> | |||
In 1999 werd er door de natuurkundigen [[Lisa Randall]] en [[Raman Sundrum]] voorgesteld dat er een grotere vijfde dimensie zou kunnen bestaan die zo gekromd is dat we hem niet zien. Een extra ruimtedimensie zou een van de grote kosmische mysteries kunnen verklaren: de identiteit van donkere materie, het onzichtbare spul dat een zes keer groter gewicht lijkt te hebben dan de zichtbare [[Ster (hemellichaam)|sterren]] en [[sterrenstelsel]]s.<ref name="sciencefocus" /><ref>{{Citeer journal|author=Lisa Randall & Raman Sundrum|year=1999|title=A Large Mass Hierarchy from a Small Extra Dimension|journal=Physical Review Letters|volume=83|issue=17|pagina's=3370-3373|url=https://doi.org/10.48550/arXiv.hep-ph/9905221|doi=10.48550|taal=en}}</ref> | |||
== Donkere materie == | == Donkere materie == | ||
Nu natuurkundigen zich op de [[snaartheorie]] richten om beter te verklaren waarom de [[zwaartekracht]] zo zwak is, wordt ook de mogelijkheid van een gigantische vijfde dimensie heropend die ook het bestaan van donkere materie zou kunnen verklaren. | Nu natuurkundigen zich op de [[snaartheorie]] richten om beter te verklaren waarom de [[zwaartekracht]] zo zwak is, wordt ook de mogelijkheid van een gigantische vijfde dimensie heropend die ook het bestaan van donkere materie zou kunnen verklaren. Anno 2022 worstelen wetenschappers met het probleem van donkere materie. Men weet hier namelijk nog maar heel weinig van af. Het is een vorm van [[materie]] die we niet kunnen zien, maar die met zijn zwaartekracht wel zijn omgeving beïnvloedt. Bijna alle massa in ons universum zou bestaan uit donkere materie: op grond van waarnemingen door de [[Planck Observatory]] wordt gedacht dat de totale hoeveelheid [[Massa (natuurkunde)|massa]]/[[energie]] van het heelal hier voor 68,3% uit bestaat.<ref>{{Citeer web|url=https://arstechnica.com/science/2013/03/first-planck-results-the-universe-is-still-weird-and-interesting/|titel=First Planck results: the Universe is still weird and interesting|auteur=Matthew Francis|werk=Ars Technica|datum=21 maart 2013|taal=en}}</ref> | ||
== Hypothetisch deeltje == | == Hypothetisch deeltje == | ||
In een onderzoek uit 2021, gepubliceerd in het [[European Physical Journal C]], stelde een groep natuurkundigen van de [[Johannes Gutenberg Universiteit]] voor dat de zwaartekracht van tot dusver onbekende deeltjes, die zich in een verborgen vijfde dimensie zouden verspreiden, zich in ons [[Vierde dimensie|vierdimensionale]] universum zou kunnen manifesteren als de extra zwaartekracht die we momenteel toeschrijven aan donkere materie. De wetenschappers stellen voor dat er een deeltje bestaat dat werkt als een portaal naar een vijfde dimensie.<ref>{{Citeer journal|author=Adrian Carmona, Javier Castellano Ruiz & Matthias Neubert|year=2021|title=A warped scalar portal to fermionic dark matter|journal=The European Physical Journal C|volume=81|issue=58|url=https://doi.org/10.48550/arXiv.hep-ph/9905221|doi=10.1140}}</ref> In het onderzoek vertelden de auteurs dat ze van plan waren om de mogelijke herkomst van [[Fermion|fermionen]] te verklaren via theorieën met een vervormde, extra dimensie. Ze schetsen een nieuw soort wiskunde, op basis van de fermion, en stellen dat dit vergelijkbaar is met het [[higgsveld]] en [[higgsdeeltje]]. De auteurs beschrijven het deeltje als "een mogelijke nieuwe boodschapper voor de donkere sector". Wetenschappers moeten het deeltje nog zien te isoleren, alleen is 's werelds grootste en krachtigste [[deeltjesversneller]] niet krachtig genoeg om dit deeltje te vinden. | In een onderzoek uit 2021, gepubliceerd in het ''[[European Physical Journal C]]'', stelde een groep natuurkundigen van de [[Johannes Gutenberg Universiteit]] voor dat de zwaartekracht van tot dusver onbekende deeltjes, die zich in een verborgen vijfde dimensie zouden verspreiden, zich in ons [[Vierde dimensie|vierdimensionale]] universum zou kunnen manifesteren als de extra zwaartekracht die we momenteel toeschrijven aan donkere materie. De wetenschappers stellen voor dat er een deeltje bestaat dat werkt als een portaal naar een vijfde dimensie.<ref>{{Citeer journal|author=Adrian Carmona, Javier Castellano Ruiz & Matthias Neubert|year=2021|title=A warped scalar portal to fermionic dark matter|journal=The European Physical Journal C|volume=81|issue=58|url=https://doi.org/10.48550/arXiv.hep-ph/9905221|doi=10.1140|taal=en}}</ref> In het onderzoek vertelden de auteurs dat ze van plan waren om de mogelijke herkomst van [[Fermion|fermionen]] te verklaren via theorieën met een vervormde, extra dimensie. Ze schetsen een nieuw soort wiskunde, op basis van de fermion, en stellen dat dit vergelijkbaar is met het [[higgsveld]] en [[higgsdeeltje]]. De auteurs beschrijven het deeltje als "een mogelijke nieuwe boodschapper voor de donkere sector". Wetenschappers moeten het deeltje nog zien te isoleren, alleen is 's werelds grootste en krachtigste [[deeltjesversneller]] niet krachtig genoeg om dit deeltje te vinden. | ||
== Trivia == | == Trivia == | ||
*Door sommigen worden [[Parallel universum|parallelle universums]], ook wel [[multiversum]] genoemd, als vijfde dimensie onderkend. | *Door sommigen worden [[Parallel universum|parallelle universums]], ook wel [[multiversum]] genoemd, als vijfde dimensie onderkend. | ||
== Zie ook == | == Zie ook == | ||
*[[Fysische kosmologie]] | * [[Fysische kosmologie]] | ||
*[[Vijfde dimensie (esoterie)]] | * [[Vijfde dimensie (esoterie)]] | ||
{{Appendix}} | {{Appendix}} | ||
{{authority control|TYPE=s|Wikidata=Q1142276}} | |||
[[Categorie:Kosmologie]] | [[Categorie:Kosmologie]] | ||
[[Categorie:Astronomie]] | [[Categorie:Astronomie]] | ||
[[Categorie:Astrofysica]] | [[Categorie:Astrofysica]] | ||
[[Categorie:Natuurkunde]] | [[Categorie:Natuurkunde]] | ||
Versie van 27 apr 2023 07:11
De vijfde dimensie is in de bètawetenschap een extra ruimtedimensie die mogelijk te maken heeft met donkere materie.
Geschiedenis
De kaluza-klein-theorie (1921) was een van de eerste die een vijfde dimensie beschreef. Deze theoretisch natuurkundige theorie interpreteerde de dimensie als elektromagnetisme.
Uit de snaartheorie is het idee ontstaan dat ons heelal een driedimensionaal eiland zou kunnen zijn, zwevend in 10-dimensionale ruimtetijd.[1]
In 1999 werd er door de natuurkundigen Lisa Randall en Raman Sundrum voorgesteld dat er een grotere vijfde dimensie zou kunnen bestaan die zo gekromd is dat we hem niet zien. Een extra ruimtedimensie zou een van de grote kosmische mysteries kunnen verklaren: de identiteit van donkere materie, het onzichtbare spul dat een zes keer groter gewicht lijkt te hebben dan de zichtbare sterren en sterrenstelsels.[1][2]
Donkere materie
Nu natuurkundigen zich op de snaartheorie richten om beter te verklaren waarom de zwaartekracht zo zwak is, wordt ook de mogelijkheid van een gigantische vijfde dimensie heropend die ook het bestaan van donkere materie zou kunnen verklaren. Anno 2022 worstelen wetenschappers met het probleem van donkere materie. Men weet hier namelijk nog maar heel weinig van af. Het is een vorm van materie die we niet kunnen zien, maar die met zijn zwaartekracht wel zijn omgeving beïnvloedt. Bijna alle massa in ons universum zou bestaan uit donkere materie: op grond van waarnemingen door de Planck Observatory wordt gedacht dat de totale hoeveelheid massa/energie van het heelal hier voor 68,3% uit bestaat.[3]
Hypothetisch deeltje
In een onderzoek uit 2021, gepubliceerd in het European Physical Journal C, stelde een groep natuurkundigen van de Johannes Gutenberg Universiteit voor dat de zwaartekracht van tot dusver onbekende deeltjes, die zich in een verborgen vijfde dimensie zouden verspreiden, zich in ons vierdimensionale universum zou kunnen manifesteren als de extra zwaartekracht die we momenteel toeschrijven aan donkere materie. De wetenschappers stellen voor dat er een deeltje bestaat dat werkt als een portaal naar een vijfde dimensie.[4] In het onderzoek vertelden de auteurs dat ze van plan waren om de mogelijke herkomst van fermionen te verklaren via theorieën met een vervormde, extra dimensie. Ze schetsen een nieuw soort wiskunde, op basis van de fermion, en stellen dat dit vergelijkbaar is met het higgsveld en higgsdeeltje. De auteurs beschrijven het deeltje als "een mogelijke nieuwe boodschapper voor de donkere sector". Wetenschappers moeten het deeltje nog zien te isoleren, alleen is 's werelds grootste en krachtigste deeltjesversneller niet krachtig genoeg om dit deeltje te vinden.
Trivia
- Door sommigen worden parallelle universums, ook wel multiversum genoemd, als vijfde dimensie onderkend.
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|
