Streek (actiemiddel)

Een streek is een ondeugende daad zonder ernstige gevolgen.

Er zijn twee soorten streken te onderscheiden:

• Streken die enkel voor vermaak worden uitgehaald, als pesterijtjes om bijvoorbeeld mensen voor de gek te houden, voor gek te zetten of zich ongemakkelijk te laten voelen. Wanneer kinderen dit soort streken uithalen wordt dit vaak kattenkwaad genoemd, wanneer volwassenen dit soort grappen uithalen noemen we dit vaak practical jokes.
• Streken als actiemiddel, die worden uitgehaald met een specifiek (maatschappelijk) doel.

Streken als actiemiddel

Diverse politieke en maatschappelijke organisaties en sociale bewegingen, bedienen zich van streken om een bepaald doel te bereiken. Een streek is een onconventionele actie die de status quo uitdaagt. Soms wordt een authoriteit uitgedaagd, soms een denkbeeld (een vooroordeel bijvoorbeeld), soms een gedragspatroon. Daarbij heeft een streek altijd een zachte kant. Dankzij humor, schoonheid en vindingrijkheid wordt het kritische aspect van de streek verteerbaar. Daarmee inspireert een streek om buiten de gebaande paden te denken.

Beroemde streken zijn bijvoorbeeld die van de Provo’s, die in de jaren zestig op een ludieke wijze de gevestigde autoriteiten provoceerden. Tegenwoordig zijn er nog talloze organisaties/bewegingen actief die streken inzetten voor een betere wereld. Een hiervan is Wonder, een stichting in Amsterdam.

Geschiedenis van de streken

Het uithalen van streken is niet nieuw. Al begin 1500 verschenen er verhalen over maatschappijkritische streken. Hieronder een greep uit de geschiedenis van de streken.

16e eeuw – Tijl Uilenspiegel

Tijl Uilenspiegel kan worden beschouwd als de grondlegger van de streken. De eerste verhalen van deze wereldberoemde vrijbuiter en deugniet verschenen begin 1500 in Duitsland. Volgens de legende trok deze non-conformist in de 16e eeuw door de Nederlanden en Duitsland en hield hij iedereen voor de gek. Hij lapte alle regels en wetten aan zijn laars en vestigde daarmee de aandacht op deze, volgens hem ongezonde, regels en gedragscodes.

Jaren 1950/1960 - Pranksters

Sommige mensen maken zelfs hun beroep van het uithalen van streken. Zij worden vaak pranksters genoemd. Bekende Amerikaanse pranksters zijn onder andere Alan Abel en Joey Skaggs. Beiden maken veel gebruik van massamedia om hun streken onder de aandacht te brengen. Pas lang nadat er een heel mediacircus om de omstreden streek is ontstaan onthullen ze de grap.

• Alan Abel begon zijn strekencarrière eind jaren vijftig met een campagne om alle dieren aan te kleden in naam van de degelijkheid. Hij haalt streken uit om plezier te hebben en om mensen een humoristische schop in het intellect te geven.

• Joey Skaggs is een Amerikaanse 'prankster' die vanaf eind jaren zestig talloze succesvolle grappen heeft uitgehaald. Zijn werk is provocerend, humoristisch en grensverleggend. Hij gebruikt guerrilla- en mediatactieken om commentaar te leveren op de maatschappij. Ook hij haalt deze mediastunts uit om mensen scherper te maken en om ze kritischer te laten nadenken over onder andere autoriteiten, media en vooroordelen. Voorbeelden van deze stunts zijn Celebrity Sperm Bank (1976) en Dog Meat Soup (1994).

• Abbie Hoffman was een Amerikaanse anti-oorlogsactivist en mede-oprichter van de yippies, een radicale, vrolijke protestbeweging in de jaren 60. In 1967 bezocht Abbie de New York Stock Exchange en gooide van het balkon 100 biljetten van 1 dollar naar beneden. De handelaars begonnen meteen te graaien en de handel lag enkele minuten stil, hetgeen 3 miljoen dollar aan omzet scheelde. Later leidde hij als protest tegen de oorlog in Vietnam een actie waarbij 50.000 Yippies het Pentagon omsingelden in een poging het te laten leviteren. Hoffman’s theatrale protesten en humor overtuigden veel jonge mensen om ook politiek actief te worden.

Jaren 60 - Provo

Provo was een Nederlandse beweging die in de jaren zestig die op ludieke manier de heersende orde provoceerde. Met vaak simpele acties lokten zij gevestigde autoriteiten uit tot gedrag dat veel weerstand opriep. Hiermee vestigden zij de aandacht op maatschappelijke thema’s als leegstand, vrijheid van meningsuiting, democratisering en verslaving. Zo werden ze opgepakt na het uitdelen van krenten aan politieagenten en aangehouden tijdens demonstraties met witte lakens nadat leuzen als ‘vrijheid van meningsuiting’ verboden waren. Ook introduceerden ze het Marihu-spel. Dit was een spel waarbij men verwarring zaaide door nep-marihuana van onder andere gras, kruiden en stro in omloop te brengen. In die tijd deelde de politie strenge straffen uit voor drugsbezit. Met het Marihu-spel confronteerden de Provo's mensen en politie met de echte verslaving: het nicotineprobleem. Ook verzonnen ze ongebruikelijke oplossingen voor onder andere milieu- en leegstandproblematiek met hun witte-fietsen en witte-huizen plan.

Jaren 80 acties

Tijdens politieke acties en demonstraties wordt ook gebruikt gemaakt van ludieke streken. Toen begin jaren 80 de spanningen wegens de Koude Oorlog opliepen en het pacifisme in opmars kwam, werd onder andere een muzikale omsingeling gebruikt als actiemiddel tegen een militaire vliegbasis. Ook voerde een groep vrouwen de actie ‘Vrouwen pakken de aarde terug’ uit, waarbij de deelnemers stiekem bloembollen plantten, bloemzaadjes strooiden en speelplekken voor kinderen bouwden op een militaire vliegbasis.

Er werden ook streken uitgehaald die een niet louter politieke functie hadden. In 1983 bracht het Ontregelingskommando op verschillende plekken in het land met humoristische streken de op automatische piloot functionerende medemens in verwarring. Op stippellijnen over straten werd ineens een open schaar bijgestencild en de hondjes van een racistische plaatselijke politicus verdwenen en waren enkele uren later weer terecht, volledig geel geblondeerd.

Hedendaagse internationale streken

Veel hedendaagse actiegroepen, pranksters en maatschappelijke bewegingen bedienen zich nog steeds van streken. Een aantal voorbeelden zijn:

The Yes Men

The Yes Men is een Amerikaanse actiegroep die werkt aan identiteitscorrectie. De vertegenwoordigers van de Yes Men doen zich voor als representanten van belangrijke organisaties en bedrijven. Ze geven op congressen, symposia en televisieprogramma’s neppresentaties om deze multinationals in een kritisch daglicht te stellen. De groep bedient zich daar vaak van satire: terwijl ze zich voordoen als invloedrijke personen, maken ze schokkende, denigrerende en absurde opmerkingen over arbeiders en consumenten. Zo bezochten ze een conferentie van de Wereldhandelsorganisatie in Finland, waar ze als gastsprekers de terugkeer van de slavernij bepleitten en een bijzonder pak onthulden, waarmee een manager met een monitor zijn ondergeschikten in de gaten kan houden. En om de wereld te laten zien dat het ook anders kan, kondigen ze soms antiglobalistische droomscenario's aan, zoals het opheffen van de Wereldhandelsorganisatie.

Improv Everywhere

De humoristische improvisatiegroep Improv Everywhere wil door het uithalen van streken op openbare plaatsen verstrooiing en vrolijkheid creëren. De deelnemers organiseren onder andere verjaardagsfeestjes voor willekeurige kroegbezoekers en voeren zogenaamd spontane musicals op, waarbij bewakers, schoonmakers, klanten en kassameisjes plotseling beginnen te zingen en te dansen.

Guerrilla gardening

Om meer groen in de stad te krijgen zijn wereldwijd organisaties actief in guerrilla gardening. Tijdens kortdurende acties worden stiekem tuintjes geplant op braakliggende terreinen.

Tuinkabouterbevrijdingsfront

Een Tuinkabouterbevrijdingsfront is een beweging die zich inzet voor de vrijheid van tuinkabouters. De deelnemers geloven dat tuinkabouters, net als mensen, recht hebben op vrijheid. Wereldwijd zijn er verschillende tuinkaboutersbevrijdingsfronts actief.

The Billboard Liberation Front

Dit is een organisatie die zich inzet voor het ‘verbeteren’ van billboards. Kernwoorden op reclames worden zodanig aangepast dat de boodschap van de reclame totaal verandert. De uitkomst is meestal grappig, verrassend en maatschappijkritisch.

Space Hijackers

The Space Hijackers is een groep uit het Verenigd Koninkrijk die zichzelf definieert als: "An international band of anarchitects who battle to save our streets, towns and cities from the evils of urban planners, architects, multinationals and other hoodlums". Ze zijn gespecialiseerd in het terugeisen van openbare ruimten – meestal zonder toestemming. Ze kapen deze ruimten en geven hen een andere functie, die vaak speelser is dan waar die voor bedoeld is. Zo organiseren ze zonder toestemming van de authoriteiten feestjes in de metro en nachtelijke partijtjes cricket in het centrum van Londen, om mensen op een andere manier naar de stad te laten kijken.

Antanas Mockus

Antanas Mockus was van 1995 tot 1997 en van 2001 tot 2003 burgemeester van de Colombiaanse stad Bogotá. Hij is bekend door zijn humoristische stunts en creatieve benadering van problemen. Zo wist hij door mimespelers in te zetten automobilisten tot veiliger rijgedrag te bewegen. Hij voerde een ladies only night in waarbij alle mannen thuis moesten blijven om voor de kinderen zorgen, en wist een flinke waterbesparing voor elkaar te krijgen met een spotje op televisie waarin hij onder de douche te zien was.

Code Pink

Code Pink is een vrouwenbeweging tegen oorlog. Ze zetten zich met rebelse acties in voor vrede en sociale rechtvaardigheid. Bij al hun acties staat de kleur roze centraal. Ze dopen als roze politieagentes supermarkten die slechte producten verkopen om tot ‘plaats delict’, breien roze hoedjes voor kernkoppen en verschijnen tijdens talkshows en politieke debatten plotseling met roze spandoeken in de achtergrond.

Hedendaagse Nederlandse streken

Ook in Nederland haalt een aantal organisaties en individuen graag streken uit.

Wonder

Wonder is een stichting die streken uithaalt voor een mooiere wereld. Ze ziet ieder maatschappelijk issue als een kans om iets wonderlijks te ondernemen. Daarom bedenkt Wonder ondeugende streken om mensen in beweging te brengen. Zo heeft ze onder andere de campagne ‘Sex voor Dieren’ gelanceerd om onderbelichte dierenrechten onder de aandacht te brengen. Voor de actie 'Bijenkorf verkoopt huisvuil' werden stiekem de mooiste spullen uit het huisvuil in de schappen van het warenhuis De Bijenkorf gelegd en voorzien van echte prijskaartjes. Hiermee werd commentaar gegeven op de consumptiemaatschappij. Als vriendschappelijk gebaar naar moslims heeft Wonder ervoor gezorgd dat de Sint de schoenen bij de moskee vulde met cadeautjes.

Steun Teun

De actie die leidde tot de introductie van de ‘slaafvrije’ chocoladereep Tony's Chocolonely kan ook beschouwd worden als streek. Teun van de Keuken deed als journalist een jaar onderzoek naar de productie van cacao voor het televisieprogramma Keuringsdienst van Waarde. Hij kwam erachter dat voor bijna alle chocoladeproducten slaven worden gebruikt. Om de wantoestanden in de cacao-industrie aan het licht te brengen, klaagde hij zichzelf aan voor heling. Als chocolade-eter zou hij medeplichtig zijn aan slavernij omdat hij deze door het consumeren van chocolade in stand hield. Deze actie deed veel stof opwaaien en leidde uiteindelijk tot de eerste slaafvrij geproduceerde reep ter wereld.

Losse Schroeven

De Utrechtse stichting Losse Schroeven zorgt met vele creatieve uitingen voor ontspanning en opwinding. De leden maken de binnenstad van Utrecht onveilig door met meer dan honderd mensen 'Kleddernat op Oorlogspad' te gaan met hun waterpistool. Met 'Kansloos hangen met meubilair' toveren ze het park stiekem om in een huiskamer, met bankstellen, schemerlampen, laminaat, kunst, spelletjes en een silent disco.

Referenties

• http://www.wonder.nl/wat-is-WONDER/
• www.alanabel.com/alan_abel/pdf/true.pdf
• www.beleven.org/deugniet/overzichtspaginas/tijl.html \
• www.trotsopactie.nl