Gebruiker:Franciscus/kladblok 2

Tegeltableau met wijzerplaat

Het Nederlands Tegelmuseum ¹⁾. in Otterlo bezit één van de grootste verzamelingen Nederlandse wandtegels en tegeltableaus. In deze verzameling bevinden zich behalve losse tegels ook tegelvelden en grote, veelkleurige voorstellingen.
In één van de zalen van het museum is bijvoorbeeld een monumentaal tableau met een wijzerplaat aanwezig, uitgevoerd in keramische tegels ²⁾. Het tegeltableau is een uitzonderlijk exemplaar en laat duidelijk de omvangrijke toepassingen zien van tegels en bouwkeramiek in de periode 1900-1940.
Het tableau - waarvan de wijzerplaat uit 50 tegels bestaat - werd vervaardigd door de vermaarde aardewerkfabriek Porceleyne Fles in Delft, bekend van het Delfts blauw aardewerk, en nu getooid met de naam: Koninklijke Porceleyne Fles-Royal Delft.

Bijzonderheden van het tegeltableau

Trappenhuis met tegeltableau in het toenmalige bankgebouw van Mees & Pierson, Amsterdam

Het in het Nederlands Tegelmuseum opgestelde tegeltableau werd in de jaren 1917-1919 vervaardigd in opdracht van de bank Mees-Pierson & Co in Amsterdam voor het trappenhuis in het bankgebouw aan de Herengracht 206-214 in Amsterdam. Het tegeltableau was geplaatst boven de ingang naar de publieksbalies. Bij latere, ingrijpende moderniseringen van het gebouw is het tableau er weer afgehaald.
Wegens sterke overeenkomsten met de tegeltableaus op de Beurs van Berlage, werd het ontwerp van dit tegeltableau aanvankelijk toegeschreven aan de architect Hendrik Petrus Berlage, maar uit nader onderzoek is gebleken dat een tijdgenoot van Berlage de ontwerper hiervan moet zijn geweest, namelijk de architect Adolf Daniël Nicolaas van Gendt ³⁾.
Het tegeltableau weegt in zijn geheel 150 kilo en heeft een hoogte van 1640 mm, een breedte van1645 mm en een dikte van 35 mm.
De tegels van het tableau zijn niet vierkant maar volgen de lijnen van de kleurvlakken ⁴⁾. Opmerkelijk is ook, dat op de wijzerplaat van de klok opschriften in het Latijn zijn aangebracht met de volgende ( vermanende ) teksten:

CARPE DIEM. FUGIT IRREPARABILE TEMPUS

Wat betekent:

PLUK DE DAG. DE TIJD VERVLIEGT ONHERROEPELIJK

Hiermee is de klok in goed gezelschap: Op de tegeltableaus op de toren van de Beurs van Berlage valt te namelijk lezen:

BEIDT UW TIJD

en:

DUUR UW UUR

Het zijn dus vermaningen en aansporingen zoals je die op een klok uit die tijd zou kunnen verwachten.
In vroeger dagen was men ook al bezig met dit soort raadgevingen. Op de zonnewijzers – die vooral in Zuid-Frankrijk op kerken te vinden zijn – staan ook vaak van die vermanende en opwekkende teksten en boodschappen voor de langskomende reiziger, als:

Maak voort, want het is later dan je denkt

of:

Gegroet reiziger, let op de tijd

Verwerving door het Tegelmuseum

Het Nederlands Tegelmuseum is erin geslaagd om in 2007 op een veiling dit grote tegeltableau te verwerven.
Wat dit tableau heeft gekost, is niet bekend. Het Tegelmuseum doet geregeld aankopen en maakt daarvoor veelal gebruik van fondsen. In dit geval kwam de steun van de Vereniging Rembrandt en de – nu opgeheven - Jaffé-Pierson Stichting.
Het tableau werd te koop aangeboden door een ( toenmalig ) veilinghuis in Nijmegen. Vóór die tijd was het tableau al jarenlang in bezit van een grote bouwmaterialenhandel. Later is de hele voorraad in april 2006 geveild door het veilinghuis, behalve dan het tegeltableau in kwestie. Toen namelijk bekend werd, dat het Tegelmuseum interesse had in het tableau, werd besloten het stuk niet te veilen.

Wapens op het tableau

Wapens op de vier hoekpunten van het tegeltableau, vóór de restauratie

Wapens op de vier hoekpunten van het tegeltableau, ná de restauratie

In de vier hoeken van het tableau bevinden zich - van linksboven met de wijzers van de klok mee – de wapens van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Berlijn en Londen; plaatsen en landen waar de bank destijds vestigingen had.
Met deze wapens is iets bijzonders aan de hand geweest. Toen namelijk het tegeltableau werd aangeboden aan het Tegelmuseum, bevonden zich hierop de wapens van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Berlijn, maar niet van Londen. Voor het wapen van Londen was het wapen van Nederland in de plaats gekomen.
Op de foto van de oorspronkelijke plaatsing in het trappenhuis is goed te zien dat linksonder wel degelijk het wapen van Londen zat.
De verklaring voor deze ongewenste wijziging is waarschijnlijk te vinden door een vermelding in een document van de Porceleyne Fles van zowel ‘een wijzerplaat als van een gedenkplaat’. Het schijnt, dat zich op de wand tegenover de wijzerplaat nog een tegeltableau bevond, vermoedelijk de gedenkplaat. Door het slopen van de gedenkplaat en het tegeltableau bij de verbouwing zou deze gedenkplaat echter zodanig gehavend zijn geweest, dat slechts enige tegels hieruit zijn gehaald, waaronder enkele wapens. Kennelijk is daarbij toen door een misverstand het wapen van Nederland op het van de muur gehaalde tableau met de wijzerplaat terecht gekomen in plaats van dat van Londen.

Restauratie

Het tegeltableau tijdens de restauratie in het Tegelmuseum

Het was een enorme verrassing, toen het Tegelmuseum - enige tijd na aankoop van het tegeltableau - door een bevriende relatie drie tegels kreeg aangeboden, waaronder de tegel met het wapen van Londen. Deze relatie had die tegels op een eerdere veiling gekocht bij het veilinghuis waar later ook het tableau vandaan kwam. Door deze onverwachte aanwinst was het nu mogelijk het tableau weer in de originele staat terug te brengen. Inmiddels is het tableau hersteld, waarbij onderdelen zijn vervangen en het wapen van Londen weer is teruggeplaatst. De tegels zijn bij die gelegenheid gelijk op een nieuwe drager aangebracht.
Helaas was het oorspronkelijke uurwerk niet meer voorhanden, zodat een klein elektrisch aangedreven uurwerk in de drager werd geplaatst. Ook de oorspronkelijke wijzers waren er niet meer. Dankzij fotomateriaal - gevonden in het archief van architect Van Gendt - kon het Tegelmuseum de wijzers opnieuw vervaardigen en op de aandrijving plaatsen.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Johan Kamermans, conservator van het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo:Bulletin van de Vereniging Rembrandt, Jaargang 19 nr. 2 zomer 2009: Tegeltableau met wijzerplaat Bank Pierson &Co, pagina 30-33, met illustraties op de pagina's 31 en 32.

http://www.verenigingrembrandt.nl/152/de-kunst/gesteunde-kunst/tegeltableau-van-wijzerplaat-bank-pierson-en-co/?id=100001689

• In Bulletin van de Vereniging Rembrandt, Aankoopjaar 2007, staat het tegeltableau met wijzerplaat vermeld onder de rubriek: Gesteunde werken met als bijzonderheden:

o Aankoopjaar 2007

o Objectcategorie Keramiek

o Periode 1880-1950

http://www.verenigingrembrandt.nl/146/zoek-resultaten/?query=vol.%2019%2C%20nr%C2%B0%202%2C%20zomer%202009%2C%20Johan%20Kamermans&start=0

• ¹⁾ De collectie van het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo geeft een overzicht van de ontwikkeling van de Nederlandse tegelproductie vanaf de 16de eeuw tot nu. Een belangrijk zwaartepunt in de verzameling ligt bij de door techniek en/of het gebruik van vernieuwende toepassingen uit de periode 1885-1940. Grote architecturale toepassingen, anders dan jubileumtableaus en reproducties van schilderijen op tegels, zijn minder sterk vertegenwoordigd. Dit ‘zeer bewerkelijk’ tableau is een hoogstandje en vormt daarmee een belangrijke aanvulling op de collectie.

http://www.nederlandstegelmuseum.nl/

• ²⁾ Keramische tegels zijn er in alle mogelijke uitvoeringen, afmetingen en diktes. Naast het formaat zijn ook de functie en de esthetica van groot belang.

Een keramische tegel is een uit klei gebakken product. Al naar gelang de toepassing wordt gesproken over een wandtegel of een vloertegel. Keramische tegels zijn verglaasd of onverglaasd, geperst en gemaakt van zuivere minerale grondstoffen zoals klei en zand. Deze grondstoffen worden gewonnen in groeves.

Na winning gaat de klei naar moderne productie-installaties voor verdere bewerkingen. Via een proces van vormen, drogen, bakken, nabewerking en keuren verlaat het eindproduct de fabriek als keramische wand- of vloertegel.

De keramische tegels worden gevormd volgens de perstechniek. Hierbij wordt relatief droge klei als poeder machinaal in een vorm geperst die daarna in een drogerij uithardt en wordt gebakken. Het zogeheten biscuit wordt daarna verder afgebakken, waarna het al dan niet nog een nabewerking ondergaat.

• ³⁾ Adolf Daniël Nicolaas van Gendt behoorde tot de derde generatie van een familie van architecten en ingenieurs. Hij maakte naam als ontwerper van tal van bankgebouwen, waarin hij in Nederland een belangrijke vernieuwing doorvoerde door de traditionele reeks kantoorlokalen te vervangen door één grote kantoorzaal.

In 1916 maakte Van Gendt een eerste ontwerp voor een bankgebouw voor wat op dat moment nog de fa.

Boissevain & Co. was. Kort daarna - Boissevain had zich inmiddels teruggetrokken uit de firma - veranderde de naam van het bedrijf in Pierson & Co.

• ⁴⁾ De tegels zijn in reliëf uitgevoerd, waarbij de kleurvlakken door reliëflijnen worden begrensd. Deze techniek is gemengd, en bestaat uit de volgende combinatie:
• Sectieltegels: op maat gesneden en per kleurvlak gevormde tegels die samen een voorstelling vormen
• Cloisonné: met lijnreliëf en gekristalliseerde glazuren bewerkte tegels.

Cloisonné ( Frans = verdeeld in vakjes) is een bekende, oude bewerkingstechniek, die in etappes verloopt. Het wordt gebruikt om sieraden, vazen en andere decoratieve voorwerpen als tegels te produceren.

Cloisonné werd ontwikkeld in het Nabije Oosten en verspreid naar het Byzantijnse Rijk, en vandaar langs de Zijderoute naar China, Korea en Japan. De techniek is verder ontwikkeld in Europa.

Dit is een gebruikersessay geschreven door Franciscus 24 februari 2016 22:00 (CET)

Compositie in C

Steeds weer wordt er gezocht naar nieuwe materialen. Niet tevreden met de eigenschappen van de bestaande soorten, is men er voortdurend op uit om materialen te vinden met eigenschappen die boven de bestaande mogelijkheden uitgaan.
De grote groep materialen die op vrij spectaculaire wijze aan dit verlangen tegemoet komt, zijn de Kunststoffen.
Op dit moment zijn de kunststoffen – door sommigen ook wel plastics genoemd – al zodanig in ons bestaan gedrongen, dat er van een totale ontwrichting sprake zou zijn, als ze plotseling zouden verdwijnen.

Toepassingen

We hoeven maar even om ons heen te kijken, om te constateren, dat letterlijk overal kunststoffen worden toegepast.Geen tak van de wetenschap of van de industrie kan het nog zonder deze interessante en veelzijdige materialen stellen, om over de vele huishoudelijke toepassingen nog maar te zwijgen…..
In dit lemma zal getracht worden enig inzicht te verschaffen in de structuur en de eigenschappen van enkele bekende kunststoffen.

Bij Compositie in C denk je natuurlijk gelijk aan een muziekstuk. De eerste symfonie van Ludwig van Beethoven is bijvoorbeeld in C groot geschreven, net als de Symphonie Fantastique van Hector Berlioz.

En waarom heet dit essay dan Compositie in C?

Dat ligt nogal voor de hand, want het gaat hier om Kunststoffen. De basis van de meeste kunststoffen is gelegen in koolstofatomen ( C ). Die staan hierbij niet op zichzelf maar vormen verbindingen met elementen als waterstof ( H ), waardoor bijvoorbeeld Etheen ontstaat, ( C₂H₄ ), of met waterstof en chloor ( C₂H₃Cl ), waardoor Vinylchloride wordt verkregen.

Er is hier dus met recht sprake van een compositie!

Polymeren

De kunststoffen worden geschaard onder de algemene naam Polymeren.
Bij polymeren wordt uitgegaan van laagmoleculaire stoffen - algemeen als monomeer ¹⁾ aangeduid - die door een reactie tot lange moleculen - polymeren ²⁾ - worden omgevormd. Zo wordt het eerder genoemde monomeer Etheen omgevormd tot Polytheen (PE), of wordt Vinylchloride omgezet in het ons zo vertrouwde Polyvinylchloride (PVC). Hier is dus sprake van een overgang van moleculaire stoffen naar macromoleculaire stoffen, die pas in deze vorm geschikt zijn om er voorwerpen van te maken.
Polymeren kunnen zeer lang zijn: vaak bestaan ze uit enige duizenden monomeren.

Reactietypen

Om van monomeren tot polymeren te komen, zijn er drie reactietypen te onderscheiden:

1. Polymerisatie

Door inwerking van energie - bijvoorbeeld licht en warmte en een katalysator - worden de individuele moleculen van een monomeer zodanig omgezet, dat er nieuwe bindingsplaatsen ontstaan. Hierdoor kunnen deze tot lange ketens uitgroeien die - zoals reeds aangeduid - Polymeren worden genoemd. Een polymeer kan dus worden opgevat als een keten van zichzelf herhalende moleculen.
Chemisch gezien, kunnen de dubbele koolstofverbindingen ( C=C ) van bijvoorbeeld het monomeer Vinylchloride op eenvoudige wijze worden opengebroken. Hierdoor ontstaan steeds twee nieuwe bindingsplaatsen.

Polymerisatie van Vinylchloride naar Polyvinylchloride

In de afbeelding wordt schematisch de overgang van het monomeer vinylchloride naar het polymeer polyvinylchloride weergegeven. De indice n is hierbij een geheel getal en stelt het aantal keren voor dat het monomeer in de polymeerketen voorkomt. Dit getal wordt de polymerisatiegraad van een polymeerketen genoemd.
Voor PVC wordt meestal een getal tussen de 800 en 1000 aangehouden. Bij Polyetheen is zelfs een polymerisatiegraad van 5000 mogelijk.

2. Polycondensatie

Polycondensatie verloopt op iets andere wijze dan de Polymerisatie, maar het voornaamste kenmerk - een laagmoleculair materiaal omzetten in een macromoleculair materiaal - blijft aan de orde. Polycondensatie kan zowel met een zure als een basische katalysator uitgevoerd worden. Zure katalysatoren zijn bijvoorbeeld zwavelzuur of oxaalzuur.
Polyamide ( nylon ) wordt volgens dit principe verkregen en in het bijzonder de thermohardende materialen als PUR ( Polyurethaan ) en Melamine en niet te vergeten - het weliswaar oude, maar nog steeds gebruikte Bakeliet ³⁾ , met als basis Fenolhars. Fenolhars is een kunsthars verkregen door de condensatiepolymerisatie van fenol met formaldehyde: het fenolformaldehyde.
Bakeliet als geregistreerde merknaam voor fenolhars wordt beschouwd als de allereerste volledig synthetische kunststof en werd vooral rond het midden van de twintigste eeuw veel gebruikt, hoewel er ook nog steeds vraag naar is .
Om van het fenolformaldehyde bruikbare producten te kunnen vervaardigen, worden er bij de fabricage vulstoffen aan toegevoegd als houtmeel en vezels. Hierdoor wordt het bakeliet ondoorzichtig en sterk.

Bij polycondensatie komen in sommige gevallen nevenproducten vrij als water, zoutzuur of ammoniak, die afgevoerd moeten worden.

3. Polyadditie

Polyadditie ( Latijn: áddere = toevoegen ) lijkt wat zijn reactietype betreft nog het meest op Polycondensatie. Er is echter één groot verschil: net als bij Polymerisatie worden er geen nevenproducten bij het proces gevormd.
Polyadditie - ook wel additiepolymerisatie genoemd - is mogelijk bij onverzadigde verbindingen, dus bij dubbele of drievoudige bindingen in de koolstofketen, zoals bij Etheen ( C₂H₄ ) het geval is. Normaal betekent dit, dat zo'n dubbele binding openbreekt, waarna de opengevallen plaatsen zich binden aan andere atomen of atoomgroepen. Polyadditie vindt plaats doordat tijdens de reactie de moleculen van een monomeer steeds met zichzelf reageren.

Indeling naar eigenschappen

De kunststoffen worden ingedeeld in drie grote groepen, die duidelijk andere eigenschappen bezitten. Deze indeling is als volgt:

• Thermoplasten: Thermoplasten zijn plastische polymeren, die met behulp van warmte in een bepaalde vorm worden gebracht. Na afkoeling blijft het materiaal dan onder normale gebruiksomstandigheden deze vorm houden. Een thermoplast kan - nadat een vorm is ontstaan - door verwarming weer in de oude toestand worden teruggebracht.

Voorbeelden van thermoplasten zijn:

• Polyvinylchloride ( PVC )

• Polypropeen/polypropyleen ( PP )

• Polyetheen/polyethyleen( PE )

• Polystyreen( PS )

• Thermoharders: Thermoharders zijn materialen die - net als thermoplasten - met behulp van warmte in een bepaalde vorm worden gebracht. Als thermoharders eenmaal een bepaalde vorm bezitten, dan kunnen deze niet meer in de oude toestand worden teruggebracht. Bij sterke verhitting zal een thermoharder niet meer smelten, maar overgaan in verkoling.

Voorbeelden van thermoharders zijn:

• Polyurethaan( PUR )

• Fenolformaldehyde( bakeliet )

• Melamine

• Elastomeren: Elastomeren bevatten thermoharders én thermoplasten, die - net als de thermoplasten en thermoharders - met behulp van warmte in een bepaalde vorm worden gebracht.

Elastomeren bezitten de eigenschap, dat zij na een opgelegde mechanische

vervorming weer kunnen terugkeren naar de oorspronkelijke vorm. De zeer flexibele polymeerketens rekken uit bij zo'n vervorming en veren weer terug naar de oorspronkelijke toestand. Voorbeelden van elastomeren zijn:

• Rubber

• Cellulose

Om bruikbare rubber te verkrijgen, moeten eerst chemisch de oorspronkelijke lineaire ketens met elkaar worden verbonden. Hierbij wordt het plastische materiaal pas omgevormd tot een elastisch product met rubberachtige eigenschappen. Dit proces noemt men vulkaniseren ³⁾.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

¹⁾ Monomeer (Grieks: Monos = alleen, meros = deel)

De term monomeer wordt algemeen gebruikt voor de basiseenheid waaruit een polymeer is

opgebouwd.

²⁾ Polymeer (Grieks: Polus = veel)

³⁾ Rubber is in zekere zin een natuurlijke kunststof. Het wordt gewonnen uit de harsachtige afscheiding - de latex - van rubberbomen als de Hevea Braziliensis). Deze latex bestaat uit lange strengen die ongeordend in de massa liggen en zeer bewegelijk zijn. In deze toestand is het rubber niet vormvast, maar een plakkerig, onbruibaar materiaal. Door een behandeling onder verwarming van het rubber met zwavel - het vulkaniseren - ontstaan er verbindingen tussen de verschillende strengen en wordt het rubber vormvast.

Het vulkanisatieproces werd ontdekt werd door Charles Goodyear in de jaren 1840.

Aangezien zwavel meestal gewonnen wordt in de nabijheid van vulkanen, heeft men de behandeling vulkaniseren genoemd.

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Simeon ten Holt
Afbeelding gewenst
Algemene informatie
Volledige naam	Simeon ten Holt
Geboren	24 januari 1923, Bergen ( Noord-Holland )
Overleden	25 november 2012, Alkmaar
Nationaliteit	Nederlandse
Beroep	Componist, pianist, docent

Simeon ten Holt (24 januari 1923 – Alkmaar, 25 november 2012)