Palmenfamilie

Palmenfamilie
Kokospalm
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: Eenzaadlobbigen Clade: Commeliniden Orde: Arecales
Familie
Arecaceae Juss. (1789)

De palmenfamilie oftewel Palmae oftewel Arecaceae is de enige familie in de orde Arecales. Van de palmenfamilie zijn bijna 4000 soorten bekend. Er zijn vondsten van palmen van 40 miljoen jaar oud. Hoewel er wel winterharde (voor Nederland en België]) palmsoorten bestaan, komen de meeste soorten van nature voor in tropen of subtropen.

Beschrijving

Grofweg bestaan palmen uit een bladerdek, stam en wortels. Hoewel de meeste palmen een stam hebben, zijn het geen bomen.

Stam

Palmen hebben meestal een schijnstam. De planten ontwikkelen een enkele stengel met één groeipunt. De stengel bestaat uit opeengestapelde bladvoeten en bevat geen bast. Hierdoor kan de plant ook niet in de breedte groeien, zoals echte bomen. Voordat een jonge palm de hoogte in kan groeien moet een bepaalde breedte zijn bereikt. Hierdoor lijkt de groei van een jonge plant langzamer te gaan dan die van een reeds oudere palm.

Blad

De grote bladeren omsluiten de schijnstam en de jongere bladstelen. Eerst groeien de bladstelen uit en zit het blad tegen de stelen aan, hierna opent het blad zich. Het bladoppervlak is vaak blinkend, bedekt met was, of geplooid. Daardoor wordt uitdroging voorkomen. De bladsteel is vaak bedekt met stekels of doorns.

Er zijn vier bladsoorten:

• waaiervormig (palmate),
• vedervormig (pinnate),
• dubbel-gevederd (bipinnate),
• volledig (entire).

Bloem en vrucht

Er bestaat een grote verscheidenheid in de verschillende soorten. Er worden alleen een aantal overeenkomsten besproken of opvallende feiten.

Jonge palmen bloeien niet. Dat gebeurt pas na een aantal jaar (bij sommige soorten na een jaar of vijf, bij andere pas na 50 jaar). De meeste palmen bloeien jaarlijks, maar er zijn ook soorten die na de bloei afsterven zoals echte sagopalm en de parasolwaaierpalm, die de grootste bloeiwijze in het hele plantenrijk heeft. De bloem is onopvallend en de bestuiving gebeurt via de wind. De bloemen zitten meestal aan een tros. De levensduur van de bloemen is kort en duurt zelden langer dan één dag. De bloemen kunnen eenslachtig of tweeslachtig zijn.

Palmen dragen steenvruchten of bessen. Sommige vruchten blijven drijven, zoals de kokosnoot. Zo wordt de verspreiding van het ene eiland naar het andere vergemakkelijkt. De structuur van de vrucht wordt gekenmerkt door, de buitenste dunne schil of exocarp (epicarp), het vlezige gedeelte van variabele dikte of mesocarp en de binnenste harde laag of endocarp. Het zaad zelf bestaat uit endosperm, het voedselreservoir voor de kiem, waarin aan de zijkant het embryo ligt. Het endocarp is afwezig bij bessen.

Bodem

Palmen kunnen op veel grondsoorten leven, als deze maar goed doorlatend zijn.

Gebruik van palmen

Ongeveer 5000 jaar geleden werd er voor het eerst een palmsoort verbouwd. Dit gebeurde met de dadelpalm in het Midden-Oosten. Er is een grote verscheidenheid in palmsoorten en zelfs geslachten. Er is ook een grote verscheidenheid in de producten van de palm. Denk maar aan eetbare producten zoals vruchten als de awarra, dadel, kokosnoot, moriche, palmperzik en salak. Voor voedselbereiding, zeep en als brandstof wordt palmolie gebruikt. Maar denk ook aan producten voor gebruik in het huishouden, bijvoorbeeld een rotan mattenklopper en een kokosmat. Minder bekend zijn producten als suiker uit de suikerpalm, zeep van de kokosnoot en palmharten. De inheemse bevolking kent vaak nog veel meer toepassingen

Stroken palmblad werden in India en gebieden die sterk door de Hindoecultuur werden beïnvloed, zoals Indonesië, Ceylon, Thailand, Birma, Cambodja en Vietnam, gebruikt als schrijfmateriaal. In Indonesië staat dit materiaal bekend als 'lontar'. Het is helaas in een tropisch klimaat heel vergankelijk, zodat het merendeel van de hierop geschreven manuscripten verloren is gegaan.

De palm in symboliek

Bij de Romeinen was de palmtak een symbool voor de godin Victoria. Zij was de godin van de overwinning. Later nam het christendom dit over als symbool van de overwinning op de dood van Jezus Christus.

De palmtak in de snavel van een duif verwijst naar vrede. Dat indirect met de overwinning gesuggereerd kan worden. Dit zelfde symbool met dezelfde betekenis wordt ook gebruikt door de VN. De vlag van de VN bevat twee palmtakken.

Op Soekot, het Loofhuttenfeest van de Joden worden drie op de eerste dag van het feest geplukte palmtakjes samen met andere takken en een geurige vrucht gebruikt voor het 'Loelav zwaaien', een gebruik dat op Wajiekra (Leviticus) 23:40-41 is gebaseerd.De geurloze maar smakelijke palmtakken of 'loelaw' symboliseren de Joden die de Thora bestuderen maar nauwelijks toepassen.

Overzicht van verschillende geslachten

Hieronder volgt een onvolledige lijst van geslachten, met enkele geselecteerde soorten.

• Areca
• Arenga

  Arengpalm (Arenga pinnata)

• Acrocomia

  Coyolpalm (Acrocomia aculeata)

• Areca

  Betelpalm (Areca catechu)

• Archontophoenix

  Australische koningspalm (Archontophoenix alexandrae)

• Astrocaryum

  Awarra (Astrocaryum vulgare)

• Bactris

  Perzikpalm (Bactris gasipaes)

• Borassus
• Brahea

  Brahea edulis

• Butia

  Butia yatay

• Copernicia
• Caryota

  Zachte vinnetjespalm (Caryota mitis)

• Chamaerops

  Chamaerops humilis

• Cocos

  Kokospalm (Cocos nucifera)

• Corypha

  Parasolwaaierpalm (Corypha umbraculifera)

• Elaeis

  Oliepalm (Elaeis guineensis)

• Jubaea

  Jubaea chilensis

• Livistona

  Livistona australis

  Chinese schermpalm (Livistona chinensis)

• Lodoicea

  Coco de mer (Lodoicea maldivica)

• Mauritia

  Morichepalm (Mauritia flexuosa)

• Metroxylon

  Echte sagopalm (Metroxylon sagu)

• Nannorrhops

  Nannorrhops ritchiana

• Nypa

  Nypa fruticans

• Phoenix

  Canarische dadelpalm (Phoenix canariensis)

  Dwergdadelpalm (Phoenix roebelinii)

  Echte dadelpalm (Phoenix dactylifera)

  Kretenzische dadelpalm (Phoenix theophrasti)

• Raphia
• Rhapis

  Rhapis excelsa

  Rhapis humilis

• Rhopalostylis

  Rhopalostylis sapida

• Roystonea

  Koningspalm (Roystonea regia)

• Sabal

  Sabal bermudana

  Sabal domingensis

  Sabal minor

  Sabal palmetto

• Salacca

  Salak (Salacca zalacca)

• Serenoa

  Serenoa repens

• Syagrus

  Syagrus romanzoffiana

• Tahina

  Tahina spectabilis

• Trachycarpus
• Trithrinax

  Trithrinax campestris

• Washingtonia

  Washingtonia filifera

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Arecaceae op Wikimedia Commons.