Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Hoogijslands: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hoogijslands&oldid=3255470 Maximiliaan 28 feb 2006 - Helheim 30 aug 2005 Hermannsson 84.194.113.99)
 
Geen bewerkingssamenvatting
 
(3 tussenliggende versies door een andere gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
Het '''Hoogijslands''' (''háfrónska'') is een project van de Belgische [[Jozef Braekmans]] (ook bekend als "Timbur-Helgi Hermannsson"). Het is de bedoeling om leenwoorden uit het moderne [[IJslands]] te verwijderen. Deze nevenvorm van het moderne IJslands wordt beschreven als een  [[ultrapurisme|ultrapuristische]] samenstelsel van al bestaande IJslandse [[neologisme]]n, en andere neologismen die door Braekmans zelf zijn bedacht. De meeste van deze woorden hebben geen acceptatie verkregen van het algemene publiek en de taalvariant wordt nergens werkelijk gesproken.
[[Bestand:High Icelandic Hammerflag.svg|thumb|De vlag van de Hoog-IJslandse taalbeweging, met de hamer van Thor]]


Het '''Hoogijslands''' (''háfrónska'') is een [[taalpurisme|taalpuristische]] vorm van het moderne [[IJslands]] en onderdeel van het [[IJslands taalpurisme]]. Het was oorspronkelijk een eenmansproject van de Belg Jozef (Jef) Braekmans.<!---http://www.vanderkrogt.net/elements/sources.php Ook wel Jef genoemd, maar dat behoeft geen bron. --->


[[Image:thorshamri.jpg|thumb|450px|right|Een hoogijslandse propaganda foto. De tekst luidt: Het pantser van het levensei, met de donderhamer gesmeed in het vuur van IJsland.]]
==Het bredere kader==
==Naam==
Het IJslands wordt beschouwd als een zeer oude taal.<ref>[http://www.why.is/svar.php?id=4797 The Icelandic Web of Science]</ref> De ontwikkeling van de taal begon met het vestigen van Vikingen op het eiland, rond het jaar 875 volgens een eigen saga.<ref name=Kennislink>Kennislink, [http://www.kennislink.nl/publicaties/ijslands-taal-van-vikingen-en-saga-s IJslands, taal van Vikingen en saga’s] over Oud IJslands</ref> Door de geïsoleerde ligging zijn er weinig ontwikkelingen van buitenaf. IJslanders kunnen hun oude teksten daardoor ook nog steeds lezen, zoals bijvoorbeeld de [[Edda]].  
De IJslandse naam 'háfrónska' is gevormd naar het voorbeeld van de naam 'høgnorsk' (Hoognoors), de conservatiefste vorm van het [[Nynorsk]]. ''Frónska'' is een dichterlijke benaming voor de IJslandse taal en is afgeleid van ''frón'', een van de namen voor de [[aarde (planeet)|aarde]] die vermeld staan in de Snorra-[[Edda]].


==Eenmansproject==
Vanaf de 18e eeuw werd de IJslandse taal echter sterk verwaterd door het Deens, hetgeen samenhing met de grote invloed van Deense kooplieden,<ref>[http://visindavefur.is/svar.php?id=6555 Professor Guðrún Kvaran over de IJslandse taal]</ref> en het feit dat veel geschoolde werknemers Deens moesten leren. Al aan het eind van die eeuw ontstonden initiatieven om het IJslands te behouden, [[Jón Eiríksson]] (1728-1787) schreef bijvoorbeeld een handvest hiervoor.
Deze taalvariant was oorsprokelijk een eenmansproject van de [[België|Belg]] [[Jozef Braekmans]]. Hij heeft oude en in onbruik geraakte neologismen (bv. bjúgaldin, boogvrucht, banaan) gecompileerd en samengevoegd met eigen nieuwvormingen ter vervanging van leenwoorden waarvoor nog geen zuiver IJslands woord bestond. Het eerste werk verscheen op het internet in 2000 onder de naam 'Nýyrðasmiðja Málþvottahús' in samenwerking met de Nederlandse taalkundige Fabian Valkenburg van de 'Bond tegen Leenwoorden'. In 2005 richtte hij het centrum van de hoogijslandse taal op. Het streefdoel is een zo zuiver mogelijke taalvorm voor IJslanders die het niet eens zijn met de taalkundige internationalisering. Het project heeft in [[IJsland]] enige aandacht gekregen in de media, maar heeft slechts een fanatieke aanhang bij de puristen met wie Braekmans sedert enkele jaren samenwerkt.  De variant heeft echter, zoals het Hoognoors (Høgnorsk) in Noorwegen, geen officiële status. De IJslander [[Pétur Þorsteinsson]], een van de eerste medewerkers van Braekmans, is de voorzitter van de Hoogijslandse taalbeweging.


Een zekere (?) IJslandse televisiezender besteedde in een luchtig nieuwsprogramma in november 2005 enkele minuten aandacht aan het project. Niet bekend is hoever deze aandacht ging, en of het project in deze uitzending positief of negatief uit de verf kwam. In gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften komt het hoogijslands anno 2006 voor zover bekend in ieder geval niet voor.
In de modernere tijd met veel meer communicatie tussen landen worden buitenlandse woorden geweerd. Voor vreemde termen worden IJslandse woorden bedacht. Dit heeft succes gehad, het Engelse jargon is vrijwel niet doorgedrongen in het IJslands. De IJslandse Taalraad (Íslensk Málnefnd) stelt alternatieven voor, neologismen die afgeleiden zijn van woorden uit het oudere IJslands.<ref name=Kennislink/> Zo is het woord voor computer ''tölva'' een samentrekking van het woord ''tala'' (getal) en ''völva'' ([[sibylle]], vrouwen met voorspellende gaven, ziensters)<ref>[http://www.why.is/svar.php?id=54491 Artikel over samentrekkingen in het IJslands]</ref>


==Ultrapurisme==
Eind jaren 1990 ontstond een stroming op IJsland die echt álle buitenlandse woorden wilde vervangen door (nieuwe) IJslandse termen.<ref name=Kennislink/> De zogenoemde Háfrónska-stroming kreeg echter weinig aanhang onder de IJslandse bevolking.<ref name=Kennislink/>
[[Image:Hammerflag3.jpg|thumb|250px|right|De hoogijslandse vlag, met de hamer van Thor in plaats van het kruisvaarderskruis]]
De nadruk ligt op ultrapurisme. Dit betekent dat letterlijk alles vertaald wordt, dus ook eigennamen, [[toponiem|aardrijkskundige namen]], scheikundige namen, namen van planeten, enz. Kenmerkend voor het Hoogijslands is ook het gebruik van [[kenning]]en (poëtische omschrijvingen) voor wetenschappelijke termen. Deze eerste uitingen van deze uitermaatse vorm van taalzuivering gaan terug tot de neologistische buitensporigheden van de 19de eeuwse dichtergroep Fjölnismenn.  In hun magazine Skínir vertaalden zij o.a. de eigennamen Robert Peel en John Russell respectievelijk als 'Hróbjartur Píll' en 'Jón Hrísill en werden plaatsnamen als Cairo en Buenos aires vertaald als respectievelijk  'Sigurborg' en 'Góðviðra'  Ook de uitzonderlijk puristische vertaling van Goethe's Faust door Bjarni Jónsson frá Vogi werd een inspiratiebron.  Zo vertaalde deze het eeuwenlang ingewortelde leenwoord 'náttúra' (natuur) als 'eðlisheimur'.


==Symboliek==
De taalvariant háfrónska heeft geen officiële status in IJsland. Het verschijnen van deze ultra-puristische variant laat echter wel zien dat de taalpolitiek volgens het moderne IJslands een extreme oriëntatie heeft.<ref>[http://www.flang.keio.ac.jp/webfile/AWC/AWC2014/2014HS_HM_CT.pdf Essay van Chihiro Taguchi]</ref> De taalkundige [[Jan van Steenbergen]] classificeert het Hoogijslands als een hervormingsproject van een natuurlijke taal.<ref>Classificatie van Jan van Steenbergen, http://steen.free.fr/classificatie.html</ref>
[[Image:nyyrdhaskald555.jpg|thumb|250px|right|Een neologistische skald met zijn kenmerkend hoofddeksel: een pet met de kleuren van de ijslandse vlag in een vikinghelm-patroon]]
<!---
Braekmans heeft ook nieuwe zinnebeelden rond het Hoogijslands gecreëerd. Deze zijn in grote lijnen extrapolaties van ijslandse symboliek.
Het feit dat de taal nog steeds bekend is, komt wellicht zelfs door Wikipedia zelf{{Bron?}}. De oudere websites van de taal zijn verdwenen, maar de artikelen op Wikipedia bestaan nog in verschillende talen, waaronder het IJslands zelf.--->
# ''Het Pantser-Levensei (Brynfjöreggið)'': De term ‘levensei’ is typisch IJslands en synoniem met ‘levensdraad’. Wanneer een levensei breekt, sterft datgene wat het symboliseert. Het beeld van de IJslandse taal als het levensei van de IJslandse cultuur is welbekend. Het Hoogijslandse brynfjöregg is gevormd door twee vikinghelmen die een ovaal pantser rond het denkbeeldige ei vormen. Het symboliseert de uitermaatse gedrevenheid ter bescherming van de eigen moedertaal.
# ''Het Bergkind (Fjallbarnið)'': Omdat Hoogijslands een nieuwe vorm van het IJslands is, wordt het als kind van de Bergvrouwe (Fjallkonan) voorgesteld. De [[Bergvrouwe]] (Fjallkonan) is de vrouwelijke verpersoonlijking van de IJslandse natie. De vader van het Bergkind is de Rotsreus (Bergrisinn), één der vier zinnebeeldige beschermers van IJsland.  
# ''De woordskaldenpet (nýyrðaskáldshúfa)'': Een honkbalpet met de kleuren van de IJslandse vlag in een vikinghelm-patroon, wederom zinnebeeldig voor de bescherming van de eigen taal.  In de hoogijslandse symboliek verschillen een neologistische skald (nýyrðaskáld)  en een gemiddelde professionele neologist (nýyrðasmiður) qua gedrevenheid.  In de ogen een neologistische skald is het creëren van neologistische kunst bijna een heilige verbintenis. 
# ''De IJslandse hamervlag (Þórsfrónvé)'':  Een vlag gelijkend op de bestaande IJslandse vlag, maar waarbij het kruis vervangen is door een gestileerde hamer van [[Thor]]. Braekmans beschouwt de [[Vlag van IJsland|bestaande vlag]] als een kopie van de [[Vlag van Denemarken|Deense vlag]] en een overblijfsel van de [[Denemarken|Deense]] overheersing.
[[Image:fjallbarn661.jpg|thumb|250px|De Bergvrouwe (Fjallkonan), het symbool van de ijslandse natie met het taalsmetloze Bergkind (Fjallbarnið, dat het hoogijslands symboliseert)]]


==Lijst met Hoogijslandse nieuwvormingen==
==Het werk van Braekmans==
* afn: [[atoom]], afgeleid van efni (stof, materie).
Het project was oorspronkelijk een initiatief van Braekmans. Het was de bedoeling van Braekmans om alle leenwoorden uit het moderne IJslands te verwijderen en tot een [[ultrapurisme|ultrapuristische]] vorm van de IJslandse taal te komen. Daartoe bedacht Jozef Braekmans zelf allerlei [[neologisme]]n. Ook zijn eigen naam zette hij om in een IJslandse versie, namelijk in Timbur-Helgi Hermannsson,<ref name=FJALLBARN></ref> hetgeen te vertalen is als Heilige timmerman ([[Jozef]]), zoon van Herman. Braekans sloot zich aan bij de IJslandse traditie, immers alle IJslanders hebben een [[patroniem]] als achternaam.
* beinstál: beenderstaal, [[calcium]], gevormd uit bein (been) and stál (staal). Deze term is een voorbeeld van het gebruik van een kenning als wetenschappelijke term.
* bleðmi: papier, Het woord blað geintegreerd in het woord beðmi (cellulose).  Papier is bijna zuivere cellulose
* bænahöll: bidpaleis, een kathedraal.
* Brosmærin: [[Mona Lisa]], de glimlachende deerne.
* heljarblý: [[plutonium]], gevormd uit 'Hel', het Scandinavische equivalent van [[Pluto]] en 'blý' ([[lood]]).  Elk element na lood in het periodiek systeem krijgt het suffix '–lood' enerzijds ter positionering van het element en anderzijds omdat deze elementen na verloop van tijd desintegreren in lood (of [[bismut]]).  e.g. ægisblý (Neptunium, genoemd naar Ægir, de Noordse zeegod), þórsblý ([[Thorium]], genoemd naar [[Thor]])
* geimgat: [[zwart gat]], van 'geimur' (ruimte) en gat (gat).
* ginnungahvellur: [[Oerknal]].  Het voorvoegsel 'ginnunga' betekent zowel ‘enorm groot’ als ‘aan het begin der tijden’ en is ’s werelds meest geschikte voorvoegsel om een term als de oerknal te omschrijven.
* gnæfingi: [[giraf]], gevormd uit het bijvoeglijk naamwoord gnæfur (uitstekend boven de rest) + -ingi (een achtervoegsel dat personen of dieren aanduidt).
* Guðmey: Maria, gevormd uit 'Guð' (Guð (God) is een voorvoegsel in Ijslandse voornamen) en –mey (maagd, een achtervoegsel in Ijslandse meisjesnamen).
* haðarrúnir: [[Braille]] schrift, afgeleid van 'Höður', de naam van de blinde god in de Noordse godenleer en 'rúnir ([[rune|runen]]).
* Helgi Smári: Patrick, gevormd uit 'Helgi' (een jongensnaam die ‘heilige’ betekent) en 'Smári' (Een bestaande ijslandse jongensnaam die ‘klaver’ betekent).  Klaver was het symbool van de heilige Patrick en het staatszinnebeeld van Ierland. [[St Patrick]] gebruikte de klaver om de Heilige drieëenheid te symboliseren. De naam Helgi Smári is een van de vele dubbele voornamen zoals Helgi Viðar.
* hljóðla: jodelen, van hljóða (schreeuwen) met het werkwoordelijk achtervoegsel –la dat op herhaaldelijkheid wijst en aldus verwijst naar de snelle overgang tussen hoge falset-tonen and lage borst-tonen.
* Hlynland: [[Canada]], gevormd uit hlynur ([[esdoorn]]) en land (land).  Genoemd naar het esdoornblad in de nationale vlag.
* kóngaborð: schaak of schaakbord; gevormd uit kóngur (koning) en borð (bord).
* Miðvesturfljót: De mid-west stroom, de [[Mississippi (rivier)|Mississippi]]. De streek rond de Mississippi wordt de 'Mid West' genoemd en de Mississippi stroomt op de koop toe recht op de 90° meridiaan, het ‘midden van het westen’.
* Morguneyjar: De 'ochtendeilanden', [[Japan]].
* Múspellsmilska: Molotov cocktail.  Het woord 'milska' werd gebruikt voor een mengsel van mede en bier in het Oudijslands en is het meest geschikte woord voor cocktail. Het voorvoegsel Múspells- verwijst naar Muspelheim, de brandende wereld geregeerd door de vuurreus Surtr.
* niftungur: beta-deeltje, afgeleid van nifteind ([[neutron]] of nevendeeltje).
* nýgarn: nieuwgaren, [[nylon]], omdat nylon de eerste echte synthetische textielstof van de Moderne tijd is .  Het ijslandse woord voor modern is ‘nýtísku-‘ (nieuwtijds, nieuwerwets).
* Nykrafljót: de nijlpaardenrivier, de [[Nijl]].  Gevormd uit nykur, het oude woord voor [[nijlpaard]].
* rákakóngur: [[tijger]], strepenkoning, gevormd uit rák (streep) en kóngur (koning).
* reyksæla: nicotine, van reykur (rook) and sæla (zegen, genot, dat gebruikt wordt in benamingen voor sommige roesmiddelen, bv. alsæla (extacy).
* sjáaldursbeiskja: pupillenbitter, [[atropine]], van ‘sjáaldursjurt’ (letterlijk ‘pupillenplant’, omdat atropine de pupillen vergroot) en beiskja (verkorte vorm van ‘beiskjuefni’, bitterstof, [[alkaloide]])
* Sjöhæðir: Zevenheuvels, [[Rome]].
* skyppill: [[kangoeroe]], afgeleid van het werkwoord ‘skoppa’. Het woord lijkt sterk op de bekende kangoeroe-naam ‘skippy’, maar het is een zuiver ijslands woord.  Het ijslandse skoppa en het engelse ‘to skip’ zijn verwant.
*snjóbeiskja: sneeuwbitter, [[cocaïne]], van ‘snjór’ (sneeuw) en ‘beiskja’ (verkorte vorm van ‘beiskjuefni’, letterlijk ‘bitterstof’ of alkaloide).  Cocaine wordt in de volksmond ‘sneeuw’ genoemd omdat de kristallen erg op sneeuw gelijken.
* sómaherji: eerbare strijder, een [[samoerai]].
* tíðniafstæði: [[Doppler effect]], gevormd uit tíðni (frequentie) en afstæði ([[relativiteit]]).  De term ‘frequentie-relativiteit’ zou een alternatieve term voor het doppler-effekt kunnen zijn.


==Benamingen van grote getallen==
Braekmans deed in 1992 een taalcursus IJslands, waarbij het hem opviel dat het IJslands vrij weinig [[leenwoord]]en kent uit andere talen. Dat komt volgens hem door de taalzuiveringsstorm die de laatste twee eeuwen in IJsland gewoed heeft.<ref name=HAGAL/> Er werden vooral Deense en Duitse leenwoorden vermeden. Maar omdat dit niet volledig gelukt was, besloot Braekmans de overblijvende exemplaren zelf aan te pakken.
* miklund: miljoen. Gevormd uit mikil-hund-rað. Het bijvoeglijke naamwoord ‘mikill’ is een vertaling van het Griekse 'megas', dat verwant is met het engelse ‘much’ en het ijslandse ‘mikill’.
* þursund: miljard. Een verkorte vorm van þurs-hund-rað. Het woord ‘þurs’ betekent reus en is een vertaling van het Griekse gigas, dat gebruikt wordt in het metriek stelsel ter aanduiding van een miljard eenheden.


Zo heeft Braekmans ook oude en in onbruik geraakte neologismen (bv. bjúgaldin, boogvrucht, banaan) gecompileerd en samengevoegd met eigen nieuwvormingen ter vervanging van leenwoorden waarvoor nog geen zuiver IJslands woord bestond.


{| {{prettytable}}
De meeste van deze woorden hebben echter geen acceptatie verkregen van het algemene publiek en de taalvariant wordt nergens werkelijk gesproken. Na 15 jaar werken aan de taal heeft Braekmans in 2007 het bijltje erbij neergegooid.<ref name=HAGAL>[http://www.hagal.be/pdf/Hafronska.pdf Werkgroep Hagal, vraaggesprek met Braekmans]</ref> Hoewel zijn werk positief is benaderd vanuit behoudsgezinde taalkundigen, kreeg hij ook heel veel honende commentaren. Sinds dat moment heeft Braekmans echter nog wel een blog, waarin hij neologismen voor onder andere chemische verbindingen ontwerpt.<ref>[http://extremeicelandic.blogspot.com/ extremeicelandic.blogspot.com] Blog van Braekmans</ref>
!colspan="4"|'''Benamingen van grote getallen'''
|-
|10<sup>x</sup> || Hoogijslands stelsel || IJslands stelsel || Brits stelsel
|-
|10<sup>3</sup> || þúsund || þúsund || thousand
|-
|10<sup>6</sup>|| miklund || milljón || million
|-
|10<sup>9</sup>|| þursund || milljarður || billion
|-
|10<sup>12</sup>|| þúsþursund || billjón || trillion
|-
|10<sup>15</sup>|| þursmiklund || billjarður || quadrillion
|-
|10<sup>18</sup>|| þursþursund || trilljón || quintillion
|-
|10<sup>21</sup>|| sjömælt þúsund || trilljarður || sixtillion
|-
|10<sup>24</sup>|| áttmælt þúsund || kvaðrilljón || septillion
|-
|10<sup>27</sup>|| nímælt þúsund || kvaðrilljarður || octillion
|-
|10<sup>30</sup>|| tímælt þúsund || kvintilljón || nonillion
|}


==Naam van de taal==
De IJslandse naam van de taal, 'háfrónska', is gevormd naar het voorbeeld van de naam 'høgnorsk' voor het [[Hoognoors]], de conservatiefste vorm van het [[Nynorsk]]. ''Frónska'' is een dichterlijke benaming voor de IJslandse taal en is afgeleid van ''frón'', een van de namen voor de [[aarde (planeet)|aarde]] die vermeld staan in de Snorra-[[Edda]].


Voor getallen groter dan 10<sup>18</sup> wordt de formule 'X-mælt þúsund' gebruikt.  Deze methode is gebaseerd op 'fimmmælt milljón', de omschrijving bij het trefwoord 'kvinkvilljón' (10<sup>30</sup>) in het 'Íslensk Orðsifjabók' (ijslands etymologisch woordenboek).
==Beweging op IJsland==
Het eerste werk aan het Hoogijslands verscheen op het internet in 2000 onder de naam 'Nýyrðasmiðja Málþvottahús' in samenwerking met de Nederlandse taalkundige Fabian Valkenburg van de '[[Bond tegen Leenwoorden]]'. Het project heeft in IJsland enige aandacht gekregen in de media, onder andere in het IJslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' (IJsland Vandaag).{{Bron?||2015|03|18}}<ref>[http://veftivi.visir.is/veftivi/main.do?treeId=2003&startAt=51&progId=6647 IJslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' uit 2003, link werkt niet meer]</ref> De taalbeweging heeft alleen een fanatieke aanhang bij enkele taalpuristen. De IJslandse priester Pétur Þorsteinsson (geboren in 1955) is sinds 2004 voorzitter van de Hoogijslandse taalbeweging. In een interview zegt hij dat de bevoegde instanties koud staan tegenover de door hem en Braekmans gemaakte suggesties.<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=272834&pageId=3931780 Interview met Pétur Þorsteinsson, in Fréttablaðið, 28 januari 2007, Titel: Belg als redder van het IJslands]</ref>


==Reactie tegen de wereldwijde verengelsing==
De taalpuristen werkten ook aan symbolen voor de oude IJslandse tradities.<ref name=FJALLBARN>[https://web.archive.org/web/20070623232123/http://www.fjallbarn.net/index3.html fjallbarn.net op Web Archive]</ref> Medewerkers waren naast Braekmans onder meer Albert Bergsteinsson, Kolur, Pétur Þorsteinsson, Sam Wouters en Sigurður Hreiðar.
Bij wijze van reactie op de wereldwijde verengelsing en de daaraan ten grondslag liggende taalsterfte, overcompenseert Braekmans door alle Engelstalige plaatsnaam te verijslandsen.    


* Ashley: Eskiló, van 'ash' (ijslands ‘askur’) en 'léah' (open plek in een bos, verwant met –ló, zoals in Osló).
==Ultrapurisme==
* Barnoldswick: Bjarnólfsvé, verblijf of zuivelboerderij van ‘Beornwulf’. Het laatste lid ‘wick’ is NIET verwant met het Oudnoorse ‘vík’, maar met het latijnse ‘vicus’, de etymologische wortel van het engelse ‘village’. De ijslandse equivalent van ‘vicus’ is ‘vé’ in de oude en in onbruik geraakte betekenis van ‘verblijfplaats’. 
De nadruk van het Hoogijslands ligt op [[ultrapurisme]]. Dit betekent dat letterlijk alles vertaald wordt, dus ook eigennamen, [[toponiem|aardrijkskundige namen]], scheikundige namen, namen van planeten, enz. Kenmerkend voor het Hoogijslands is ook het gebruik van [[kenning]]en (poëtische omschrijvingen) voor wetenschappelijke termen. Dit voert terug tot de neologistische buitensporigheden van de 19de eeuwse dichtergroep ''Fjölnismenn''. In hun magazine Skínir vertaalden zij o.a. de eigennamen Robert Peel en John Russell respectievelijk als 'Hróbjartur Píll' en 'Jón Hrísill en werden plaatsnamen als Cairo en Buenos aires vertaald als respectievelijk 'Sigurborg' en 'Góðviðra'. Ook de uitzonderlijk puristische vertaling van Goethe's Faust door Bjarni Jónsson frá Vogi werd een inspiratiebron. Zo vertaalde deze het eeuwenlang ingewortelde leenwoord 'náttúra' (natuur) als 'eðlisheimur'.
* Boston: Bótólfssteinn, steen van 'Bótwulf' (IJslands 'Bótólfur').
* Brighton: Bjarthjálmstún, boerderij genoemd naar een zekere 'Beorthelm' (IJslands ‘Bjarthjálmur’).
* Bristol: Brúarstó, vergaderplaats bij een brug. Het tweede lid 'stów' is verwant met IJslands 'stó'.)
* Cambridge: Grantabrú.  De Hoogijslandse naam is aangepast aan de oorspronkelijke naam 'brug over de Granta'.  De verbastering van 'Granta' tot 'Cam-' is te wijten aan normandische invloed.
* Canterbury: Jótbretaborg (niet het oude 'Kantaraborg'!).  Canterbury was de hoofdstad van Kent en de naam betekent 'vesting van het Kentische volk'. De hoogijslandse naam voor Kent is 'Jótbretland', 'Brittanië van de Juten' of 'Land van de Jutbritten'.
* Ruston Parva: Litla-Hróarstún, boerderij genoemd naar een zekere 'Hróar'. Het Latijnse toevoegsel 'parva' betekent 'klein').
* Selby: Seljubær, plaats genoemd naar waterwilgen (Engels 'sallow', IJslands ‘selja’).
 
==Zie ook==


*[[Katharevousa]]
Niettemin bevat het Hoogijslands slechts 3% speciaal gemaakte neologismen.<ref>[http://web.archive.org/web/20070219053610/http://www.hafronska.org/pages/preface_eng.php Website Hafronska.org zoals bewaard op Web.archive.org]</ref>
*[[Taalpurisme]]


== Externe links ==
== Bronnen en externe links==
* [http://www.hafronska.org/ Centrum van de hoogijslands taal]
*[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=198519&pageId=2980004 Artikel over Braekmans in de IJslandse krant Dagblaðið Vísir, 30 januari 1999]
* [http://www.djoflaeyjan.com/gamalt/2005/06/hin_hreina_isle.php „Hin hreina íslenska kemur frá Belgíu!“ Artikel op the blog site 'djoflaeyjan.com']
* [http://www.languagehat.com/archives/001879.php Debate about High Icelandic on 'Language hat']
* [http://simnet.is/birgirbaldursson/birtingur20040611.pdf Een artikel over het Hoogijslands in "Birtingur", het lokale blad van Akranes]
* [http://veftivi.visir.is/veftivi/main.do?treeId=2003&startAt=51&progId=6647 Een rubriek over het hoogijslands in het Ijslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' (IJsland Vandaag) over het Hoogijslands]
* [http://users.telenet.be/Hafronska/fjallbarn/ Webstek gewijd aan het Bergkind, het zinnebeeld van het Hoogijslands]  


[[Categorie:Taal]]
{{Wikidata|Q216675}}
{{Commonscat|High Icelandic}}
{{Appendix}}
[[Categorie:Kunsttaal]]
[[Categorie:IJslands]]
[[Categorie:Taalpurisme]]

Huidige versie van 31 mrt 2015 om 20:45

Bestand:High Icelandic Hammerflag.svg
De vlag van de Hoog-IJslandse taalbeweging, met de hamer van Thor

Het Hoogijslands (háfrónska) is een taalpuristische vorm van het moderne IJslands en onderdeel van het IJslands taalpurisme. Het was oorspronkelijk een eenmansproject van de Belg Jozef (Jef) Braekmans.

Het bredere kader

Het IJslands wordt beschouwd als een zeer oude taal.[1] De ontwikkeling van de taal begon met het vestigen van Vikingen op het eiland, rond het jaar 875 volgens een eigen saga.[2] Door de geïsoleerde ligging zijn er weinig ontwikkelingen van buitenaf. IJslanders kunnen hun oude teksten daardoor ook nog steeds lezen, zoals bijvoorbeeld de Edda.

Vanaf de 18e eeuw werd de IJslandse taal echter sterk verwaterd door het Deens, hetgeen samenhing met de grote invloed van Deense kooplieden,[3] en het feit dat veel geschoolde werknemers Deens moesten leren. Al aan het eind van die eeuw ontstonden initiatieven om het IJslands te behouden, Jón Eiríksson (1728-1787) schreef bijvoorbeeld een handvest hiervoor.

In de modernere tijd met veel meer communicatie tussen landen worden buitenlandse woorden geweerd. Voor vreemde termen worden IJslandse woorden bedacht. Dit heeft succes gehad, het Engelse jargon is vrijwel niet doorgedrongen in het IJslands. De IJslandse Taalraad (Íslensk Málnefnd) stelt alternatieven voor, neologismen die afgeleiden zijn van woorden uit het oudere IJslands.[2] Zo is het woord voor computer tölva een samentrekking van het woord tala (getal) en völva (sibylle, vrouwen met voorspellende gaven, ziensters)[4]

Eind jaren 1990 ontstond een stroming op IJsland die echt álle buitenlandse woorden wilde vervangen door (nieuwe) IJslandse termen.[2] De zogenoemde Háfrónska-stroming kreeg echter weinig aanhang onder de IJslandse bevolking.[2]

De taalvariant háfrónska heeft geen officiële status in IJsland. Het verschijnen van deze ultra-puristische variant laat echter wel zien dat de taalpolitiek volgens het moderne IJslands een extreme oriëntatie heeft.[5] De taalkundige Jan van Steenbergen classificeert het Hoogijslands als een hervormingsproject van een natuurlijke taal.[6]

Het werk van Braekmans

Het project was oorspronkelijk een initiatief van Braekmans. Het was de bedoeling van Braekmans om alle leenwoorden uit het moderne IJslands te verwijderen en tot een ultrapuristische vorm van de IJslandse taal te komen. Daartoe bedacht Jozef Braekmans zelf allerlei neologismen. Ook zijn eigen naam zette hij om in een IJslandse versie, namelijk in Timbur-Helgi Hermannsson,[7] hetgeen te vertalen is als Heilige timmerman (Jozef), zoon van Herman. Braekans sloot zich aan bij de IJslandse traditie, immers alle IJslanders hebben een patroniem als achternaam.

Braekmans deed in 1992 een taalcursus IJslands, waarbij het hem opviel dat het IJslands vrij weinig leenwoorden kent uit andere talen. Dat komt volgens hem door de taalzuiveringsstorm die de laatste twee eeuwen in IJsland gewoed heeft.[8] Er werden vooral Deense en Duitse leenwoorden vermeden. Maar omdat dit niet volledig gelukt was, besloot Braekmans de overblijvende exemplaren zelf aan te pakken.

Zo heeft Braekmans ook oude en in onbruik geraakte neologismen (bv. bjúgaldin, boogvrucht, banaan) gecompileerd en samengevoegd met eigen nieuwvormingen ter vervanging van leenwoorden waarvoor nog geen zuiver IJslands woord bestond.

De meeste van deze woorden hebben echter geen acceptatie verkregen van het algemene publiek en de taalvariant wordt nergens werkelijk gesproken. Na 15 jaar werken aan de taal heeft Braekmans in 2007 het bijltje erbij neergegooid.[8] Hoewel zijn werk positief is benaderd vanuit behoudsgezinde taalkundigen, kreeg hij ook heel veel honende commentaren. Sinds dat moment heeft Braekmans echter nog wel een blog, waarin hij neologismen voor onder andere chemische verbindingen ontwerpt.[9]

Naam van de taal

De IJslandse naam van de taal, 'háfrónska', is gevormd naar het voorbeeld van de naam 'høgnorsk' voor het Hoognoors, de conservatiefste vorm van het Nynorsk. Frónska is een dichterlijke benaming voor de IJslandse taal en is afgeleid van frón, een van de namen voor de aarde die vermeld staan in de Snorra-Edda.

Beweging op IJsland

Het eerste werk aan het Hoogijslands verscheen op het internet in 2000 onder de naam 'Nýyrðasmiðja Málþvottahús' in samenwerking met de Nederlandse taalkundige Fabian Valkenburg van de 'Bond tegen Leenwoorden'. Het project heeft in IJsland enige aandacht gekregen in de media, onder andere in het IJslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' (IJsland Vandaag).[bron?][10] De taalbeweging heeft alleen een fanatieke aanhang bij enkele taalpuristen. De IJslandse priester Pétur Þorsteinsson (geboren in 1955) is sinds 2004 voorzitter van de Hoogijslandse taalbeweging. In een interview zegt hij dat de bevoegde instanties koud staan tegenover de door hem en Braekmans gemaakte suggesties.[11]

De taalpuristen werkten ook aan symbolen voor de oude IJslandse tradities.[7] Medewerkers waren naast Braekmans onder meer Albert Bergsteinsson, Kolur, Pétur Þorsteinsson, Sam Wouters en Sigurður Hreiðar.

Ultrapurisme

De nadruk van het Hoogijslands ligt op ultrapurisme. Dit betekent dat letterlijk alles vertaald wordt, dus ook eigennamen, aardrijkskundige namen, scheikundige namen, namen van planeten, enz. Kenmerkend voor het Hoogijslands is ook het gebruik van kenningen (poëtische omschrijvingen) voor wetenschappelijke termen. Dit voert terug tot de neologistische buitensporigheden van de 19de eeuwse dichtergroep Fjölnismenn. In hun magazine Skínir vertaalden zij o.a. de eigennamen Robert Peel en John Russell respectievelijk als 'Hróbjartur Píll' en 'Jón Hrísill en werden plaatsnamen als Cairo en Buenos aires vertaald als respectievelijk 'Sigurborg' en 'Góðviðra'. Ook de uitzonderlijk puristische vertaling van Goethe's Faust door Bjarni Jónsson frá Vogi werd een inspiratiebron. Zo vertaalde deze het eeuwenlang ingewortelde leenwoord 'náttúra' (natuur) als 'eðlisheimur'.

Niettemin bevat het Hoogijslands slechts 3% speciaal gemaakte neologismen.[12]

Bronnen en externe links

Q216675 op Wikidata  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met High Icelandic op Wikimedia Commons.

rel=nofollow

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
rel=nofollow
rel=nofollow