King Lear

Koning Lear en Cordelia

Shakespeare schreef King Lear omstreeks 1605, tussen Othello en Macbeth, en het wordt gewoonlijk samen met Hamlet genoemd als een van zijn grootste tragedies.

Na het herstel van de monarchie in Engeland in 1660 werd het toneelstuk dikwijls door theatermakers gewijzigd omdat die niet hielden van de donkere, deprimerende toon. Sinds de Tweede Wereldoorlog is men het echter gaan beschouwen als een van Shakespeares grootste prestaties. Het stuk van Koning Lear is door vele grote acteurs gespeeld, waarbij vaak de opvatting werd nagevolgd dat de rol alleen door een oudere acteur mocht vertolkt worden.

Mogelijke invloeden

• Shakespeare baseerde zich voor zijn toneelstuk op de legende van Lear, een koning van het pre-Romeins Groot-Brittannië uit de 8e eeuw v.Chr. Het verhaal was reeds verteld in kronieken, gedichten en preken, evenals op het toneel, toen Shakespeare zijn versie ervan neerschreef.
• Niet lang voor Shakespeare zijn King Lear schreef, was er sprake van een rechtszaak waarbij de oudste van drie dochters haar vader Sir Brian Annesley trachtte krankzinnig te laten verklaren zodat ze zijn bezit in handen zou krijgen. Dit werd echter verhinderd door de jongste dochter, Cordell, die haar vader met succes verdedigde tegen de claim van haar zuster. Deze gebeurtenis zal Shakespeare mogelijk geïnspireerd hebben voor een deel van de plot.
• Een andere invloed kan het verhaal zijn van een burgemeester van Londen, William Allen, die na het verdelen van zijn bezit onder zijn drie dochters door hen in de steek gelaten werd.

Belangrijke thema's en motieven

• Rechtvaardigheid: het stuk is zo gewelddadig en vol rampen, dat de vraag zich opdringt (bij de toeschouwer) of er wel rechtvaardigheid bestaat op aarde. Er bestaat echter goedheid en deugdzaamheid in de persoon van Cordelia, ook al sterft ze op het einde. King Lear is geen opwekkend stuk, en zo er een boodschap in zit van rechtvaardigheid, dan is het dat het moeilijk te voorspellen zal zijn of waanzin en dood uiteindelijk over goedheid zullen triomferen.
• Autoriteit versus chaos: King Lear handelt zowel over politieke autoriteit (Lear als leider) als over de machtsverhoudingen binnen een familie (Lear als vader). Als Lears autoriteit faalt, dan zal chaos heersen over de natie en over zijn familie. Het thema van stabiliteit door autoriteit sprak Shakespeares tijdgenoten zeker aan. Elizabeth I had in 1603 haar rijk kinderloos achtergelaten, met onzekerheid over de troonopvolging als gevolg.
• Verzoening: Ondanks de duistere en ongelukkige sfeer, verzoent Lear zich uiteindelijk op een dramatische wijze met Cordelia.

Personages

• Koning Lear is de heerser over Brittannië. Hij is een patriarchaal persoon die door een verkeerde inschatting van zijn dochters zijn eigen teloorgang tekent.
• Goneril is Lears verraderlijke oudste dochter en vrouw van de hertog van Albany.
• Regan is Lears verraderlijke tweede dochter en vrouw van de hertog van Cornwall.
• Cordelia is Lears jongste dochter.
• De Hertog van Albany¹ is Gonerils echtgenoot. Goneril veracht hem vanwege zijn zachte karakter. Later in het stuk keert hij zich tegen zijn vrouw.
• De Hertog van Cornwall¹ is Regans echtgenoot. Hij laat Lear achter op het veld tijdens een storm en steekt Gloucesters ogen uit. Na zijn aanval op Gloucester valt een van zijn dienaars hem aan en brengt hem dodelijke verwondingen toe.
• De Graaf van Gloucester¹ is Edgars vader. Hij heeft ook een bastaardkind, Edmund. Edmund stookt hem op tegen Edgar, en deze vlucht met een 'nieuwe naam', Tom of Bedlam.
• De Graaf van Kent¹ is steeds trouw aan Lear maar hij wordt verbannen door de koning nadat hij protesteerde tegen Lears behandeling van Cordelia. Hij vermomt zich en dient de koning zonder dat deze zijn echte identiteit weet.
• Edmund is Gloucesters buitenechtelijke zoon. Hij werkt samen met Goneril en Regan om zijn ambities te bevorderen. Er ontstaat een driehoeksrelatie tussen hen drieën.
• Edgar is de zoon van de graaf van Gloucester. Vermomd als Tom of Bedlam, helpt hij zijn blinde vader. Aan het eind van het stuk neemt hij de heerschappij over.
• Oswald is Gonerils bediende en wordt beschreven als een "nuttige schurk". Hij probeert Gloucester te vermoorden maar hij wordt zelf vermoord door Edgar.
• de Nar is toegewijd aan Lear en Cordelia.

Verhaal

Het toneelstuk begint bij de reeds oud geworden Koning Lear die zijn rijk wil verdelen onder zijn drie dochters: Goneril, Regan en Cordelia. De twee oudsten zijn getrouwd maar Cordelia is zeer geprezen en velen willen haar huwen, gedeeltelijk omdat ze haar vaders lieveling is. Maar wanneer Lear zijn rijk wil verdelen en Cordelia het grootste deel wil schenken, mislukt zijn plan compleet. Cordelia weigert de vleierij van haar zussen te overtreffen, omdat ze vindt dat dit geen recht doet aan haar oprechte liefde voor haar vader. Lear, zeer ontdaan door haar reactie en plein public, verdeelt haar deel van het rijk tussen Goneril and Regan. Cordelia wordt verbannen. De Koning van Frankrijk huwt haar, hoewel ze geen bruidsschat heeft en ze onterfd is. Mogelijk omdat hij haar reactie oprecht en eerlijk vond of misschien omdat hij nu een casus belli achter de hand had om Brittannië geregeld aan te vallen.

Niet lang nadat Lear afstand doet van zijn troon, komt hij erachter dat zijn dochters Goneril en Regan hem verraden hebben en er volgt een hevige ruzie. De Graaf van Kent, die voor Cordelia opkwam en verbannen werd voor zijn daad, keert terug. Hij heeft zich vermomd als de bediende Caius om de koning te beschermen, aan wie hij nog steeds trouw is. Ondertussen maken Goneril en Regan ruzie over Edmund. Ze krijgen ook te maken met een aanval van het Franse leger onder leiding van Cordelia die de troon terug aan haar vader wil geven. Uiteindelijk vergiftigt Goneril haar zus en ze pleegt zelfmoord als ze verneemt dat Edmund gewond is.

Een ander subplot betreft de Graaf van Gloucester wiens beide zonen, de goede Edgar en de slechte Edmund, het met elkaar aan de stok hebben. De bastaard Edmund had verhalen over zijn halfbroer verzonnen. Edgar wordt tot ballingschap gedwongen en veinst mentale gestoordheid. Edmund gaat een verbond aan met Goneril en Regan. Gloucesters ogen worden uitgestoken door Regans echtgenoot maar wordt van de dood gered door Edgar, wiens stem hij niet slaagde te herkennen.

Lear verschijnt in Dover waar hij, raaskallend en pratend met muizen, ronddoolt. Gloucester wil zich van een klif gooien maar wordt misleid door Edgar, hij ontmoet Lear kort daarna.

Behalve de subplot van de Graaf van Gloucester en zijn twee zoons, was het tragische einde van Cordelia en Lear een belangrijke afwijking van het traditionele verhaal. Shakespeare werd hierom tijdens de 18e en 19e eeuw fel bekritiseerd. Er werden zelf alternatieve einden (happy endings) geschreven en opgevoerd waarin de hoofdpersonages overleefden en Edgar en Cordelia trouwden.

Externe links

• Nederlandse vertaling van King Lear door Drs. Jan Jonk

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met King Lear op Wikimedia Commons.

De werken van William Shakespeare

Tragedies: Romeo and Juliet · Macbeth · King Lear · Hamlet · Othello · Titus Andronicus · Julius Caesar · Antony and Cleopatra · Coriolanus · Troilus and Cressida · Timon of Athens Komedies: A Midsummer Night's Dream · All's Well That Ends Well · As You Like It · Cardenio (verloren gegaan) · Love's Labour's Lost · Love's Labour's Won (verloren gegaan) · Measure for Measure · The Merchant of Venice · The Merry Wives of Windsor · Much Ado About Nothing · The Taming of the Shrew · The Comedy of Errors · Twelfth Night · The Two Gentlemen of Verona Historische stukken: King John · Edward III (aan Shakespeare toegeschreven) · Richard II · Henry IV, part 1 · Henry IV, part 2 · Henry V · Henry VI, part 1 · Henry VI, part 2 · Henry VI, part 3 · Richard III · Henry VIII Romances: Pericles, Prince of Tyre · Cymbeline · The Winter's Tale · The Tempest · The Two Noble Kinsmen Andere werken: Sonnetten · Venus and Adonis · The Rape of Lucrece · The Passionate Pilgrim · The Phoenix and the Turtle · A Lover's Complaint