Vogelspinnen

Commons

Wikispecies

Vogelspinnen
Een vogelspin.
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Arthropoda (Geleedpotigen) Klasse: Arachnida (Spinachtigen) Orde: Araneae (Spinnen) Onderorde: Mygalomorphae (Vogelspinachtigen)
Familie
Theraphosidae Thorell, 1870
Afbeeldingen Vogelspinnen
Vogelspinnen op Wikispecies

Vogelspinnen oftewel Theraphosidae zijn een familie van spinnen. Alle soorten komen voor in de tropen; Midden-Amerika, Zuid-Amerika, Afrika en Azië.

Naam

De naam vogelspinnen is enigszins misleidend, omdat geen enkele soort op vogels jaagt. Alleen als de kans zich voordoet zal een groot exemplaar een vogel grijpen, en dan alleen kleine vogels. De meeste vogels zijn eerder een vijand dan een prooi. De naam vogelspin komt van de wetenschappelijke naam avi-cularia, dat letterlijk vogel-etend betekent. Deze naam werd gebruikt sinds een waarneming uit de 18e eeuw van een grote spin die een kolibrie verorberde. Lang niet alle vogelspinnen worden overigens erg groot.

Ook de naam tarantula's wordt wel gebruikt voor de familie Theraphosidae. Deze naam werd oorspronkelijk gegeven aan de wolfspin Lycosa tarantula, maar wordt tot op de dag van vandaag (onterecht) gebruikt voor allerlei soorten die groot en harig zijn, ongeacht de groep van spinnen waartoe ze behoren.

Ten slotte is ook de naam bananenspin in zwang; deze is afgeleid uit het feit dat een aantal grote soorten wereldwijd opduikt door de export van bananen of andere tropische producten. Hierdoor wordt soms een spin aangetroffen die is meegelift uit het land van herkomst. Omdat tropische producten uit de hele wereld komen, kan het om de meest uiteenlopende soorten gaan, lang niet altijd soorten uit de familie Theraphosidae. Sommige soorten vogelspinnen hebben hier hun Nederlandse naam aan te danken, zoals de gouden bananenspin (Pterinochilus vorax)

Verschillende groepen worden met vogelspin aangeduid, zowel een geslacht, een onderfamilie en een onderorde. Over het algemeen wordt de volgende naamgeving aangehouden:

• Onderorde Mygalomorphae → vogelspinachtigen
• Familie Theraphosidae → vogelspinnen
• Onderfamilie Aviculariinae → echte vogelspinnen
• Geslacht Avicularia → boomvogelspinnen

Anatomie en bouw

Vogelspinnen zijn relatief grote spinnen, met een typische lengte van 6-9 cm gemeten van de kaken tot aan de punt van het achterlijf. Als men de spanwijdte van de poten opmeet dan zijn de meeste vogelspinnen 12-18 cm groot. Ze zijn meestal lang- en dichtbehaard. Spinnen 'zo groot als een stoeptegel' waarover in de media wel eens wordt gerept bestaan werkelijk, al zijn dit slechts een handvol exemplaren. De grootste beschreven vogelspin is de Theraphosa blondi (Goliathvogelspin). Deze kan een lijf van 12 cm of meer bereiken met een pootspanwijdte van 30 cm of meer. Er zijn exemplaren in gevangenschap gemeten van 32 cm, zo groot als een stoeptegel dus. Ze eten enkel levend voedsel (vliegen, sprinkhanen, andere spinnen en kleine gewervelden). Bij hun jacht maken ze gebruik van de lange tastharen aan hun poten en monddelen, die nauwkeurig luchtwervelingen kunnen waarnemen.

Gif

Het gif van sommige soorten is ook voor de mens pijnlijk, hoewel niet levensgevaarlijk. De enkele gevaarlijke soorten spinnen vallen niet onder de vogelspinnen. De haren, die bij gevaar kunnen worden afgeschud (brandharen), kunnen tot irritatie leiden als ze in ogen of in contact met slijmvliezen komen. Sommige soorten, bijvoorbeeld de Mexicaanse roodknievogelspin, kunnen deze als pijlen afschieten of irriterende stoffen uit het achterlijf spuiten. Sommige Afrikaanse soorten (waaronder de Keniaanse baviaanspin) maken - wanneer ze worden bedreigd - soms een sissend geluid.

Ongeveer 0,1 % van de vogelspinnen is echt gevaarlijk voor de mens. Een van de gevaarlijkste is de Pterinochilus murinus, die ook erg snel en bijzonder agressief is.

In het terrarium

Vogelspinnen zijn wel decoratieve, maar geen levendige huisdieren (uitgezonderd enkele agressieve exemplaren), ze zijn er net als andere spinnen op gebouwd en ingesteld om zo min mogelijk energie te verbruiken. Vogelspinnen kunnen dagen tot soms weken onbeweeglijk stilzitten, vaak goed verborgen in de schuilplaats. Schuilplaatsen zijn zeer belangrijk; zonder schuilplaats is de spin weliswaar goed zichtbaar maar zal net zo lang proberen te ontsnappen tot het dier van uitputting sterft.

Indien ze in een opwelling 'voor de kick' worden aangeschaft zal men snel zijn uitgekeken op vogelspinnen. De natuurlijke levensduur van 30 jaar voor vrouwtjes van sommige soorten is dan wel erg lang. Aangeraden wordt alleen een vogelspin aan te schaffen als men er echt zijn hobby wil van maken.

Vogelspinnen hebben niet veel ruimte nodig, met een terrarium van 30 x 30 cm met een laag bodemstrooisel van 10 cm diep, een schuilplaats, een bakje vers water en 1 a 2 x per week een prooidier komt men een heel eind. Een aantal soorten is weinig agressief en vrij makkelijk in gevangenschap te houden (Mexicaanse roodknievogelspin en krulhaarvogelspin), hoewel de dieren na de aanvankelijke bekoring toch vaak saaier uit blijken te pakken dan de eigenaar had gehoopt. Ze zitten de hele dag in hun holletje en zijn niet gediend van aanraking. Kwetsbare soorten kunnen hier zelfs niet goed tegen. Zoals voor veel, zo niet de meeste exotische huisdieren geldt ook hier dat het beter is er niet in een opwelling aan te beginnen. Een aantal soorten wordt door wildvangst bedreigd en staat op de CITES-lijsten. Wel moet worden opgemerkt dat met de meeste soorten vogelspinnen goed wordt nagekweekt, zodat wildvang voor die soorten niet nodig is. Sommige soorten vogelspinnen kunnen vrij oud worden: 5 tot 10 jaar is geen uitzondering, en enige tientallen jaren is in de literatuur ook wel vermeld. In Artis bereikte een vrouwelijk exemplaar van de Mexicaanse roodknievogelspin een leeftijd van bijna 30 jaar.

Bij het houden van grote spinnen moet er rekening mee worden gehouden dat ze door hun zware achterlijf met name kwetsbaar zijn bij laten vallen - bij hanteren, zeker door schrikachtige mensen, dit op een tafel laten doen omdat een val op de grond fataal kan zijn. Wanneer deze spin van een hoogte van meer dan 40 cm valt, barst het achterlijf, wat vrijwel altijd fataal is voor de spin. Spinnen in het algemeen hebben een hekel aan hantering door het relatief veel te warme oppervlak van de menselijke huid, het is beter ze met rust te laten.

Taxonomie

Onderstaand de onderfamilies van de familie vogelspinnen en de bekendste geslachten.

Onderfamilies

• Onderfamilie Eumenophorinae
• Onderfamilie Harpactirinae
• Onderfamilie Ischnocolinae
• Onderfamilie Ornithoctoninae
• Onderfamilie Selenocosmiinae
• Onderfamilie Selenogyrinae
• Onderfamilie Stromatopelminae
• Onderfamilie Theraphosinae
• Onderfamilie Thrigmopoeinae

Bekendste geslachten

• Geslacht Acanthopelma
• Geslacht Avicularia
• Geslacht Brachypelma
• Geslacht Poecilotheria

Incertae sedis

• Geslacht Ami
• Geslacht Brachionopus
• Geslacht Cubanana
• Geslacht Kochiana
• Geslacht Proshapalopus

Trivia

• Sommige soorten worden gevangen voor consumptie, zoals de soort Haplopelma albostriatum uit Thailand, die in Cambodja als delicatesse wordt beschouwd.
• De grootste vogelspin ter wereld, de Goliathvogelspin (Theraphosa blondi), kan een lengte (poten inbegrepen) van 30 cm bereiken.
• Het oudste fossiel van een vogelspin werd gevonden in Mexico en is 16 miljoen jaar oud.

Zie ook

• Spermaweb

Externe links

• VVN, Vogelspinnen Vereniging Nederland
• Een zeer uitgebreide Nederlandstalige site over vogelspinnen.

  Vrije mediabestanden over Theraphosidae op Wikimedia Commons