Openluchttheater De Doolhof

Openluchttheater De Doolhof is een uniek theater met een totaal oppervlak van ca. 1,7 hectare bestaat uit een fraai volgroeid park en ligt vrijwel in het centrum van Tegelen (gemeente Venlo). Het openluchttheater is ontstaan in een laat negentiende-eeuwse bidtuin. Overwogen wordt om De Doolhof op te nemen op de gemeentelijke monumentenlijst. Centraal in het park ligt de speelruimte met een totale breedte van 75 meter en een diepte van 45 meter. Deze wordt gekenmerkt door een terrasachtige structuur, niveauverschillen en talrijke verbindingen via trappen, poorten en paden. Samen met de centrale tempel geflankeerd door twee paleizen is het geheel ruim 70 jaar geleden ontworpen als vast decor voor de Passiespelen Tegelen. Telkens opnieuw blijkt dat dit klassieke decor ook voor diverse andere evenementen als een perfecte achtergrond kan fungeren.

Geschiedenis

Het terrein waarop De Doolhof zou ontstaan behoorde oorspronkelijk bij de Haanderthof, een boerderij die in 1326 voor het eerst wordt genoemd. In de negentiende eeuw was de Haandert eigendom van de familie De Rijk. Op de kadastrale minuut van 1841 is het akkerland te zien, waar later De Doolhof zou ontstaan. Josephine de Rijk verkocht de boerderij in 1887 aan de Congregatie van het Goddelijk Woord (SVD), een missie-orde die in 1875 door Arnold Janssen in het nabijgelegen dorp Steyl was gesticht. De Steyler Missionarissen noemden de boerderij St. Annahof en gebruikten de landerijen voornamelijk voor veehouderij. De gebouwen, die aanzienlijk werden uitgebreid, richtten zij onder meer in voor zuivel- en vleesproductie ten behoeve van hun sterk groeiend aantal leden en gasten. De voor de bouwwerkzaamheden benodigde bakstenen produceerden zij zelf. Temidden van akkers, ten zuiden van de St. Annahof, werd op een driehoekig perceel een ongeveer één hectare groot park aangelegd. De aanleg is evenals delen van de kloostertuinen in Steyl ontworpen door Pater Gerard Rademan (1851-1904), die als tuinman was opgeleid en in 1877 toetrad tot de orde. Vanuit de westelijke punt van de driehoekige plattegrond waaieren drie rechte paden uit die telkens in een ovaal of cirkel eindigen. In de cirkel van het middelste pad ligt een vijver. Het meest zuidelijke pad eindigt in een doolhof, waaraan het park ongetwijfeld zijn naam te danken heeft. Het park was bedoeld als uitloopgebied, rust- en meditatieoord voor de ordeleden die werkzaam waren op de St. Annahof. Het park was tevens een geliefd doel voor wandelingen vanuit het Missiehuis in Steyl. Daarnaast moet de aanleg van het park in samenhang worden gezien met de devotietuinen die in Steyl een integraal onderdeel vormden van het kloostercomplex van de SVD. Arnold Janssen hechtte grote waarde aan de aanwezigheid van tuinen, die hij niet alleen zag als utilitaire inrichtingen, maar ook als een verbeelding van de Stad van God. Opvallend is dat op de topografische kaart uit 1924 een aanleg met slingerende paden rondom een vijver is afgebeeld in plaats van de opvallende waaier, die de situatietekening uit 1895/96 laat zien. Toen de SVD in 1919 eigenaar was geworden van de Grote Hoeve te Belfeld, was de St. Annahof niet meer nodig voor de voedselproductie en verkocht men het gebouw met landerijen aan Arthur Vijgen. Na Vijgen werd in 1923 de familie Hanssen-Joosten eigenaar.

De Doolhof als openluchttheater

In 1926 namen Jean Leenders en Mathieu Cornet het initiatief voor een openluchtspel in Tegelen. In 1927 voerde men het St. Franciscusspel van pater Justinus Janssen op. Als locatie voor het spektakel stelde J. Hanssen De Doolhof ter beschikking, die zich hiervoor uitstekend leende. De Tegelse Courant schrijft in de aanloop naar de eerste uitvoering: Het openlucht-theater te Tegelen behoort tot een der ongeëvenaarde plekjes door de natuur zelve opgebouwd tot een tempel voor de kunst. Temidden van den Doolhof, zoals het natuur-plantsoen ter plaatse heet, ligt een door hoog opgaand geboomte omringd dal met een sluimerende eendjesvijver. De dalhelling is lichtbegroeid met struikgewas en donker omzoomd door lommerend loofhout op de kruin van den omsluitenden heuvelrug. Als een stolp welft de hemel zich over deze oase, die groenend opduikt in de uitgestrektheid van de hei en wei. Om van dit aantrekkelijke oord een openluchtschouwburg te maken heeft men aan eene zijde tegen de dalhelling het struikgewas gekapt en er trapsgewijze groene banken opgeslagen in een halven cirkel. Als decor werd door de leden van het Comité Openluchtspelen een bakstenen ‘stadspoort van Assisië’ gebouwd. Verder werd op het terrein voorzien in een buffet, een fietsenstalling en werd de beplanting aangepast. Nadat op 4 augustus 1928 een wervelstorm het park had getroffen, waren herstelwerkzaamheden nodig. De openluchtspelen werden een succes. Tot 1932 voerde het Comité Openluchtspelen elk jaar een drama op – in de eerste vier jaren wisselende stukken en vanaf 1931 een passiespel. In 1934 kreeg het Comité Openluchtspelen dan ook een nieuwe naam: Stichting Passiespelen.14 In hetzelfde jaar verkocht Hanssen De Doolhof aan de stichting. De Tegelse Courant meldt op 26 mei 1934 dat de beplanting vernieuwd was en verdere veranderingen gepland stonden: een verruiming van de zpeelplateau’s, een verandering van de situering van de zitplaatsen en de bouw van kleedkamers en een boventoneel. In 1937 maakte de tuinarchitect J. Bergmans uit Oisterwijk een ontwerp voor de uitbreiding van het theater tot 4000 zitplaatsen en voor 'aanleg' en 'beplanting', waarmee waarschijnlijk de inrichting van de speelplateau’s, de tribune en de beplanting rondom het decor bedoeld zijn. Bergmans was omstreeks die periode als hoofd van de afdeling tuinarchitectuur aan de in Tegelen gevestigde firma J.H. Faassen-Hekkens’ Boomkwekerijen verbonden. Hij tekende voor De Doolhof een geterrasseerd podium met één speelplateau op dezelfde hoogte als het decor en één plateau ter hoogte van de vijver. Het hoogteverschil werd opgevangen door een rustieke keermuur uit stenen blokken. Het onderste speelplateau werd betegeld met flagstones en was vanuit het hogere niveau bereikbaar via twee gebogen trappen. Een combinatie van loofbomen en coniferen vormde de achtergrond van het decor, aan de zijkanten van het tafereel waren heesters in de trant van coulissen getekend en keermuur en trappen werden voorzien van kruipende beplanting. De toeschouwerstribune tekende Bergmans met een haag als omheining. Op de locatie van de vijver, die nog uit de tijd van de SVD resteerde, is op zijn tekeningen een waterbassin te zien, dat voor de nodige afstand tussen toeschouwers en acteurs zorgt. Tevens functioneerde het wateroppervlak als versterker van het geluid – er was immers op dat moment nog geen geluidsinstallatie. Onduidelijk is, waarin de door Bergmans voorgestelde veranderingen precies bestaan, omdat geen tekeningen van de bestaande situatie zijn aangetroffen. De basisopzet met oplopende tribune, vijver en podium op twee niveau’s was in elk geval reeds aanwezig. Ook kan verondersteld worden dat de decorgebouwen niet door Bergmans zijn ontworpen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontstond er grote schade aan de De Doolhof.15 Direct na de oorlog kreeg de Maastrichtse architect A. Boosten opdracht om een nieuw stenen decor te ontwerpen.

In 1949 werd het terrein uitgebreid met ruim een halve hectare grond, voornamelijk gelegen aan de noordzijde. Hierdoor werd het mogelijk om de parkaanleg rondom de groter geworden en daarom in het geheel overheersende toneelvoorzieningen te verruimen en meer nadruk te geven. Tuinarchitect Bergmans leverde een ontwerp voor de uitbreiding. Voor een gedeelte van het uitbreidingsterrein werkte hij ook beplantingsplannen uit. Bergmans tekende rondom de toneelvoorzieningen (met opnieuw vergrote tribune) een netwerk van ruim slingerende paden, met toegangen naar tribune en toneel. De paden hadden een logistieke functie maar waren duidelijk ook als wandelpaden bedoeld, die de parkachtige entourage van het theater benadrukken. Ten westen van de tribune tekende Bergmans een plein met bomen als ‘foyer’. Hiervandaan was er toegang naar twee toiletgebouwen en naar een apart gelegen restaurant (dat niet is gerealiseerd). De enige ingang van het terrein werd in het uitbreidingsgebied gesitueerd aan de toenmalige Haandertstraat. Dit ontwerp is slechts op hoofdlijnen gerealiseerd. Er zijn geen aanwijzingen dat het beplantingsplan is uitgevoerd. In 1950 vonden de passiespelen voor het eerst in het vernieuwde theater plaats. In 1967 werd een nieuwe tribune met overkapping gebouwd. Ter financiering hiervan verkochte de Stichting Passiespelen het Vredeshuis in het centrum van Tegelen (Grotestraat 84), dat in gebruik was als kantoor en secretariaat. Desondanks leidden de hoge kosten van het bouwwerk in combinatie met sterk teruglopende aantallen bezoekers tot grote financiële problemen. In 1972 nam daarom de gemeente Tegelen, die zich voor de stichting bij bankleningen garant had gesteld, het eigendom van het openluchttheater over. Ten behoeve van de Passiespelen van 1990 werd de huidige entree met bakstenen muren, kantoorgebouwtje en loketten gebouwd. De letters openluchttheater De Doolhof, aangebracht op het muurtje links van de toegangspoort, werden in aluminium gegoten door de Tegelse metaalgieterij Giesen. De vorige entree – een dubbele, bakstenen poort met smeedijzeren hekken uit de jaren zestig (?), voldeed niet meer, omdat de vrachtwagens voor de bevoorrading de poort niet konden passeren.

Kunst en cultuur

Het royale podium van de Doolhof en de diverse kleinere intieme plekjes in het theater bieden volop mogelijkheden voor de organisatie van zowel professionele optredens als presentaties van amateurkunst in vele kunstdisciplines zoals bijvoorbeeld:

   * Muziek
   * Dans
   * Toneel
   * Muziektheater
   * Cabaret
   * Jeugdtheater
   * Summernight open air movie (de zogenaamde drive-in movies)
   * Kunstmarkten
   * Poetry night

Zakelijke evenementen

Bij de beantwoording van de vraag of dit openluchttheater een geschikte accommodatie is voor zakelijk evenementen, rijst toch af en toe de vraag wàt een onderneming of groep van samenwerkende ondernemingen áán moet met een OPENLUCHTTHEATER. Het antwoord bestaat dan doorgaans uit een opsomming van sterk uiteenlopende zakelijke evenementen die met succes in Theater De Doolhof kunnen worden georganiseerd, zoals:

   * Product-introducties
   * Bedrijfs-presentaties
   * Relatie management-dagen
   * Personeelsfeesten
   * TV-registraties
   * Seizoens- en jaarmarkten etc.

Programma Passiespelen 2010

In 2010 worden in Tegelen voor de negentiende keer de Passiespelen gehouden. De première is op zondag 16 mei 2010 in de Doolhof in Tegelen. Het is de eerste voorstelling van in totaal 23, waarvan er 18 op zondagmiddag (14.30 uur), 1 op maandagmiddag (Pinksteren) en 4 op zaterdagavond (18.00 uur) plaatsvinden. De zaterdag-voorstellingen zijn in de periode van 17 juli tot en met 7 augustus, om 18.00 uur. De laatste voorstelling van de reeks 2010 is op zondag 12 september. De uitvoering duurt ongeveer 3 uur, inclusief een pauze van 30 minuten.

Zie ook: http://www.passiespelen.nl

• http://www.dedoolhof.nl/verkenning.pdf.